چرا هنگام خواب دست بی‌حس می‌شود؟
بی حسی دست در خواب مشکلی شایع است که بسیاری از افراد را آزار می‌دهد و ممکن است باعث بیدار شدن مکرر در طول شب شود. در اغلب موارد این مشکل ناشی از فشردگی عصب‌ها به دلیل وضعیت خواب نامناسب یا فشار مستقیم به دست است. اما گاهی این علامت میتواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر مانند سندرم تونل کارپال، دیسک گردن یا حتی بیماری‌های عصبی باشد. زمانی که بی‌حسی به صورت مداوم یا همراه با درد، ضعف یا تورم همراه است باید جدی گرفته شود. مراجعه به پزشک میتواند کمک کند علت دقیق مشخص شود و درمان مناسب آغاز گردد. اگر نمی‌دانید برای بی‌حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم، می‌توانید ابتدا با پزشک عمومی مشورت کرده و در صورت لزوم به متخصص مغز و اعصاب یا ارتوپدی ارجاع داده شوید تا هرگونه آسیب جدی شناسایی و درمان شود.
آنچه در ادامه میخوانید:
بی‌حسی و سوزن سوزن شدن یکی از علائم رایجی است که ممکن است شما هم آن را در دست ها و انگشتان خود به ویژه در هنگام شب و خواب تجربه کرده باشید. به طور کلی، گزگز دست هنگام خوابنشان دهنده این است که یکی از اعصاب عصب‌دهنده به عضلات و دیگر اجزای ساختاری دست در جایی از مسیر خود دچار فشردگی شده است. با این حال، گاهی اوقات نیز علت میتواند متفاوت و بالقوه شدید باشد. به عنوان مثال، حملات قلبی و بیماری مولتیپل اسکلروزیس نیز می‌توانند باعث خواب‌رفتگی شبانه دستشوند که نیازمند توجه ویژه در جهت رفع آن‌ها می‌باشد. بنابراین، فهمیدن این نکته که چه چیزی باعث درد و بی‌حسی دست‌ها و بازوها در هنگام خواب می شود مهم بوده و لازم است تا بدانیم که چگونه آن را مدیریت کنیم؟
ابتدا باید معنی بی‌حسی را مشخص کنید. آیا این حالت به معنای فقدان کامل احساس در ناحیه دست است یا تغییر احساسات مانند سوزن سوزن‌شدن و گزگز رخ می‌دهد؟ همچنین، باید بپرسیم که این علائم دقیقا در کدام ناحیه از دست و چه زمانی از طول شبانه روز رخ می‌دهند. به عنوان مثال، علائم در سندرم تونل کارپال بیشتر در شب یا هنگام خواب و یا هنگام انجام حرکات مکرر دست بروز می کنند و به طور کلی، انگشت شست و اشاره (و گاهی نیز انگشت سوم) را تحت تأثیر قرار می دهد، در حالی که انگشت کوچک دست شما بدون مشکل بوده و دچار اختلال حس نمی‌شود.
همچنین، همراهی سایر علائم مانند درد یا ضعف در دست یا انگشتان نیز در تشخیص علت زمینه‌ساز مهم است. به عنوان مثال، آیا درد یا ضعف به سمت بازو یا گردن حرکت می‌کند؟
علاوه بر این، ما باید سایر شرایط پزشکی را که احتمال فشار عصبی را افزایش می دهند، رد کنیم. به عنوان مثال، دیابت یا کم کاری تیروئید می تواند باعث استرس بر روی عصب مدیان یا التهاب اعصاب کوچک انگشتان شود.
سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال شایع‌ترین علت درد و بی حسی دست خواب است. فشرده‌شدن عصب مدین در محل عبور آن از تونل کارپال اغلب باعث ایجاد بی‌حسی و سوزن سوزن شدن در انگشت شست و انگشتان دوم و سوم دست می‌شود اما معمولاً انگشت کوچک دست را درگیر نمی‌کند. همچنین در موارد شدیدتر ممکن است درد و ضعف عضلانی نیز رخ بدهد.
آسیب به شاخه سطحی عصب رادیال
عصب رادیال یکی دیگر از اعصاب مسئول عصب‌دهی به دست می‌باشد که شاخه سطحی آن حس را به پایه شست و سطح پشتی (در اصطلاح عامیانه این سطح از دست بعنوان روی دست تعریف می‌شود که نقطه مقابل آن کف دست می‌باشد.) انگشتان شست، اشاره و سوم دست می رساند. فشار بر روی عصب معمولاً پس از آسیب به آن (بعنوان مثال پس از شکستگی مچ دست یا تزریقی که به عصب برخورد کرده است.) ایجاد می‌شود.
معمولاً از آنجایی که شاخه‌های سطحی فقط مسئول تامین حس پوست هستند، دراغلب موارد هیچ ضعف یا تحلیل عضلانی وجود ندارد و فشار یا آسیب به این عصب علائمی همچون بی حسی دست در خواب را ایجاد میکنند.
سندرم تونل کوبیتال
به طور کلی، فشرده‌شدن عصب اولنار در قسمت داخلی آرنج باعث ایجاد سندرم تونل کوبیتال می‌شود. علائم این سندروم به صورت بی‌حسی و سوزن سوزن شدن انگشتان چهارم (انگشت حلقه) و پنجم تظاهر می‌یابد. همچنین تحلیل‌رفتن و ضعف در عضلات کوچک بین انگشتان نیز ممکن است رخ بدهد.
نوروپاتی محیطی
علاوه بر فشرده‌شدن یا به دام افتادن اعصاب، غلاف احاطه کننده اعصاب (میلین) نیز میتواند ملتهب شده و منجر به ایجاد وضعیتی به نام نوروپاتی محیطی (بیماری نوروپاتی نوعی بیماری عصبی است که در نتیجه آسیب به اعصاب خارج مغز و نخاع (اعصاب محیطی) ایجاد می‌شود.) شود.
علل بسیاری وجود دارند که می‌توانند باعث التهاب اعصاب شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دیابت، کم‌کاری تیروئید، مصرف داروهای خاص، کمبود ویتامین و مصرف زیاد الکل.
- یکی از تظاهرات بالینی نوروپاتی محیطی میتواند به‌صورت گزگز دست هنگام خوابباشد.
- نخاع و شبکه بازویی باعث بی‌حسی دست‌ها در هنگام خواب می‌شوند
- اعصاب تامین‌کننده حس دست از بازو به سمت نخاع و از آن‌جا به مغز می‌روند. قبل از اینکه این اعصاب به نخاع برسند، مجموعه پیچیده‌ای از دسته‌های عصبی به نام شبکه بازویی را تشکیل می‌دهند.
- مشکلات عصبی در شبکه بازویی یا نخاع میتواند باعث بی‌حسی دست‌ها شود. با این حال، از آنجایی که هر دو ساختار حاوی اعصاب دسته‌بندی‌شده زیادی هستند، آسیب به این ساختارها احتمالاً چیزی بیش از بی‌حسی در دست ایجاد می‌کند. علاوه بر آن، وقوع بی‌حسی در ناحیه بزرگ‌تر یا همراهی با علائم دیگری مثل ضعف و تحلیل‌رفتن عضلات دست، بازو یا شانه نیز مورد انتظار است.
مسائل پزشکی دیگری که می‌توانند باعث بی حسی دست شوند
فشردگی یا آسیب به اعصاب دست تنها دلیلی نیست که ممکن است باعث ایجاد خواب‌رفتگی شبانه دستو متعاقب آن از خواب بیدار شدن شما شود. برخی اختلالات پزشکی دیگر نیز می توانند باعث ایجاد بی حسی دست شوند:
اسپوندیلوز گردنی
اسپوندیلوز گردنی (آرتروز گردن) یک بیماری تخریب‌کننده مزمن است که بر عضلات گردن، تاندون ها و استخوان ها تاثیر می گذارد، بیشتر در افراد مسن دیده می شود و بیماری نسبتاً شایعی به ویژه در جوامع رو به سالمندی است. علائم شایع آن شامل درد و سفتی گردن و همچنین درد و بی حسی در بازوها (از جمله بی حسی دست در خواب)، شانه‌ها و انگشتان است.
سندرم خروجی قفسه سینه (Thoracic outlet syndrome)
این اختلال ناشی از فشرده شدن یا تحریک عروق خونی و اعصاب در محل اتصال ریشه گردن به قسمت فوقانی قفسه سینه می‌باشد. در بیشتر موارد سندرم خروجی قفسه‌ی سینه در اثر ضربه‌ی شلاقی یا سایر ضربه‌های گردن ایجاد می‌شود. گاهی اوقات این اختلال به دلیل حرکات تکراری گردن و با شیوع کمتر به دلیل داشتن یک دنده‌ی اضافی ایجاد می‌شود که میتواند باعث اختلالاتی از جمله بی‌حسی دست‌ها در شب شود.
دیابت
این اختلال که بیشتر موارد آن شامل تیپ دو آن می‌شود، با ناتوانی بدن در استفاده یا تولید کافی انسولین مشخص می‌شود و میتواند منجر به آسیب عصبی شود. آسیب عصبی ناشی از این بیماری میتواند باعث بی حسی و سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها (به خصوص بی حسی دست در خواب)شود.
شیمی درمانی و سایر داروها
شیمی درمانی و مصرف سایر داروها میتواند به اعصاب محیطی آسیب برساند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود یک سوم تا دو سوم افرادی که تحت درمان با داروهای شیمی درمانی قرار می‌گیرند دچار نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی می‌شوند.
سایر داروهایی که دارای اثر شناخته شده در ایجاد نوروپاتی محیطی هستند، شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضد تشنج
- برخی داروهای کاهش دهنده‌ی کار قلب و فشار خون
- برخی آنتی بیوتیک‌ها: از جمله مترونیدازول، سیپروفلوکساسین
کمبود ویتامین B-12
مقادیر کافی ویتامین B-12 برای عملکرد مناسب مغز ضروری است. همچنین این ویتامین برای ساخت گلبول های قرمز خون مورد نیاز است.
علائم کمبود ویتامین B-12 ممکن است شامل بی حسی دست در خواب، سوزن سوزن شدن و گزگز در دست‌ها و پاها، ضعف عضلانی و کاهش اشتها باشد.
سوء مصرف الکل
الکل در صورت مصرف بیش از حد الکل می تواند باعث آسیب به بافت عصبی و ایجاد نوروپاتی شود که به آن نوروپاتی الکلی گویند. مصرف بیش از حد الکل ممکن است باعث شود فرد در اندام خود احساس درد و گزگز داشته باشد و یا دچار گزگز دست هنگام خوابشود. کمبود دریافت ویتامین‌ها و مواد مغذی در اعتیاد به الکل غیر معمول نیست، زیرا مصرف زیاد الکل اغلب با رژیم غذایی نامناسب همراه است.
علايم دیگر:
- ضعف عضلانی
- گرفتگی و اسپاسم عضلانی
- اختلال عملکرد جنسی
- کیست گانگلیون
کیست‌های گانگلیون توده‌های غیرسرطانی هستند که در امتداد مفاصل یا تاندون‌های مچ دست رشد میکنند. اگر این کیست‌ها به عصب مجاور خود فشار بیاورند، می توانند باعث ایجاد خواب‌رفتگی شبانه دستشود. این کیست ها همچنین ممکن است هنگام لمس یا فشار دادن دردناک باشند یا در حرکت مفصل اختلال ایجاد کنند. اکثر کیست‌های گانگلیون بدون درمان و به طور خودبخود از بین می‌روند.
نکاتی که به کاهش بی‌حسی دست‌ها در شب کمک میکنند:
- بسته به علت ایجادکننده، ممکن است بتوانید با انجام چند اقدام ساده در منزل بی حسی دستان خود را در هنگام خواب کاهش دهید.
- ممکن است داشتن بالش و تشک مناسب و نرم که موجب مهار و کاهش فشار به گردن و شانه‌ها شود، در کاهش و بهبود علائم به شما کمک کند. همچنین می توانید از اقدامات زیر هم بهره بگیرید:
- اطمینان حاصل کنید که در طول خواب مچ دست شما خم نشده باقی می‌ماند، زیرا خم شدن مچ دست میتواند منجر به ایجاد گزگز دست هنگام خوابو یا ایجاد احساس سوزن سوزن شدن و گزگز در دست شما شود. استفاده از یک مچ‌بند طبی در هنگام خواب با ثابت نگه‌داشتن مچ دست شما در طول شب میتواند باعث مهار فشار به اعصاب این ناحیه و بهبود علائم شما شود.
- یک موقعیت خواب جدید (به خصوص به پهلو) را امتحان کنید. اگر اغلب به پشت می‌خوابید، سعی کنید آن‌ها را در کنار خود نگه دارید تا از فشار آمدن به اعصاب و در نتیجه خواب‌رفتگی شبانه دستجلوگیری کنید. از بالای سر قرار دادن دست‌های خود در هنگام خواب بپرهیزید. از قرار دادن بازوهای خود در زیر بالش خودداری کنید، زیرا این کار میتواند منجر به بی‌حسی دست‌ها در شب شود. سعی کنید قبل از خواب با انجام حرکات کششی دست‌ها و مچ خود را باز کنید.
- در صورت تداوم علائم علیرغم انجام اقدامات فوق، سایر بیماری‌های زمینه‌ای را با مشورت پزشک خود رد کنید.
معمولاً احساس سوزن سوزن شدن و گزگز یا خواب‌رفتگی شبانه دستبه ندرت اتفاق می‌افتد و نسبتاً به سرعت از بین می‌رود. با این حال، اگر بی‌حسی دست‌ها در شب به طور مداوم است یا باعث خواب نامناسب می‌شود، ممکن است زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده باشد. اگر هر یک از موارد زیر را تجربه می کنید، ممکن است لازم باشد به پزشک خود مراجعه کنید:
- گزگز دست هنگام خوابکه پس از بیدار شدن از خواب و در طول روز نیز ادامه پیدا می‌کند.
- بی حسی که در سراسر بدن، نه فقط در دست ها باشد
- خواب‌رفتگی شبانه دست همراه با ضعف عضلانی در دست‌ها و یا در کل بدن
- ناتوانی در انجام حرکات ظریف توسط انگشتان
- احساس ضعف یا وقوع سرگیجه ناگهانی
- بی‌حسی دست‌ها در شب که همراه با احساس درد در دست و پا بوده و با استراحت کردن از بین نمی‌رود.
- پزشک شما پس از ارزیابی علائم اولیه و انجام اقدامات تشخیصی به شما در تعیین مراحل بعدی کمک می‌کند.
اقدامات تشخیصی و درمانی جهت پیدا کردن عامل زمینه‌ساز بی حسی دست در خواب
به طور کلی، برای تعیین علت گزگز دست هنگام خوابو درمان مناسب، اقدامات و آزمایشات زیر درخواست می‌شود:
مطالعات هدایت عصبی و EMG ، تکنیکی است برای ضبط حالات عضلات بدن در مواقع انقباض و انبساط و سرعت انتقال پیام از طریق اعصاب را آزمایش می کند. علاوه بر این، این روش اغلب به ما می‌گوید که در کدام ناحیه و چرا پیام‌های عصبی غیر طبیعی هستند.
سونوگرافی می تواند مسیر و ضخامت اعصابی که بازو و دست را تامین میکنند را ببیند. گیر افتادگی اعصاب منجر به ضخیم شدن عصب درست قبل از ناحیه گیر افتادن می شود.
اگر تصور می شود که بی حسی از نخاع یا مغز می آید، ممکن است برای رد تومور، التهاب یا سکته به MRI نیاز باشد.
در نهایت، آزمایش خون و شاخص‌های التهابی می‌توانند در تشخیص و درمان التهاب عصبی کمک کننده باشد.
درمان خواب‌رفتگی شبانه دست بسته به علت آن متفاوت است. اگر بی‌حسی شما گاه به گاه است و با تغییر وضعیت خواب بهبود می یابد، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشید.
درمان این اختلال شامل مجموعه‌ای از درمان‌های خانگی همراه با درمان‌های پزشکی می‌باشد.
ورزش
اگر ضعف عضلانی نیز دارید، انجام ورزش‌های مربوط به سندرم تونل کارپال به طور منظم می‌توانند به بهبود علائم و افزایش قدرت عضلانی و در نتیجه رفع بی‌حسی دست‌ها در شب به شما کمک کنند.
همچنین انجام تمرینات کششی، تقویتی و تمرینات اصلاح‌کننده وضعیت بدن نیز میتواند در بهبود علائم اسپوندیلوز گردن و رفع گزگز دست هنگام خواب کمک کند.
داروهای مسکن بدون نسخه
مصرف داروهای ضد التهابی، مانند ایبوپروفن می تواند در رفع درد و التهاب خفیف دست، گردن و سایر نواحی که ممکن است خود را به شکل خواب‌رفتگی شبانه دست نشان دهند، کمک کند. بهتر است برای پیشگیری از عوارض گوارشی این داروها، مصرف این داروها تحت نظر پزشک باشد.
درمان‌های موضعی
استفاده از درمان‌های موضعی مثل چسب‌های لیدوکائین و کرم کاپسایسین که روی پوست اعمال می‌شود میتواند در تسکین درد خفیف و نوروپاتی محیطی و بی‌حسی دست‌ها در شب ناشی از آن‌ها موثر باشد. بر اساس مطالعات انجام شده منتول موضعی می تواند به تسکین درد تونل کارپال کمک کند.
ویتامین B-12
کمبود ویتامین B-12 را می توان با مصرف منظم و روزانه مکمل خوراکی ویتامین B12 درمان کرد. اگر کمبود شدید باشد، ممکن است نیاز به تزریق ویتامین B12 داشته باشید تا گزگز دست هنگام خواب ناشی از کمبود این ویتامین را رفع کنید.
همچنین خوردن غذاهای سرشار از ویتامین B12 مانند ماهی سالمون، تخم مرغ و جگر نیز ممکن است در جبران کمبود ویتامین و رفع خواب‌رفتگی شبانه دست کمک کننده باشد.
داروهای ضد افسردگی
برخی از انواع داروهای ضد افسردگی با مکانیسم تداخل در ارسال و دریافت سیگنال‌های درد، به کنترل و بهبود درد نوروپاتیک کمک می کنند. این داروها می‌توانند در درمان درد عصبی ناشی از نوروپاتی دیابتی و سایر شرایطی که می‌توانند باعث بی‌حسی دست‌ها در شب شوند مفید باشند.
داروهای ضد تشنج
برخی داروهای تولید شده برای درمان صرع ممکن است درد عصبی را تسکین دهد. اینها شامل گاباپنتین و پرگابالین است.
عمل جراحی
اگر درمان‌های غیر جراحی در درمان گزگز دست هنگام خواب مؤثر واقع نشوند، انجام درمان‌های جراحی ممکن است برای شرایط خاصی یک گزینه درمانی باشد که میتواند شامل عمل جراحی برای آزادسازی اعصاب یا رگ های خونی فشرده شده که در بیماری‌هایی مثل سندروم تونل کارپال، فتق دیسک‌ها، سندروم خروجی قفسه سینه یا کیست های گانگلیونی دیده می‌شود، باشد.
علل شایع درد و بی‌حسی دست در خواب
- فشار بر عصب در خواب: خوابیدن روی دست یا قرار گرفتن دست زیر بدن ممکن است باعث فشار روی عصب‌ها و در نتیجه بی‌حسی شود.
- وضعیت نامناسب خواب: خم شدن مچ یا آرنج در حالت خواب میتواند اعصاب ناحیه را تحت فشار قرار دهد.
- سندرم تونل کارپال: فشردگی عصب مدیان در ناحیه مچ دست که معمولاً شب‌ها تشدید می‌شود.
- سندرم خروجی قفسه سینه (TOS): فشردگی عصب‌ها یا رگ‌ها بین گردن و قفسه سینه، که میتواند در خواب با تغییر وضعیت بدتر شود.
نخاع و شبکه بازویی (براکیال پلکسوس) و نقش آن‌ها
- فشار بر ریشه‌های عصبی گردن (مثلاً دیسک گردن یا اسپوندیلوز گردنی): میتواند باعث درد و بی‌حسی در بازو و دست به‌ویژه در هنگام خواب یا صبح زود شود.
- آسیب یا التهاب شبکه بازویی: این شبکه مسئول حس و حرکت در دست‌هاست و اختلال در آن ممکن است موجب بی‌حسی، درد یا ضعف در دست شود.
مسائل پزشکی دیگر که می‌توانند باعث بی‌حسی دست شوند
- دیابت: نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت یکی از علل شایع بی‌حسی در اندام‌ها است.
- کمبود ویتامین B12: موجب اختلال عملکرد اعصاب محیطی می‌شود.
- مولتیپل اسکلروزیس (MS): ممکن است باعث بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها شود.
- مشکلات تیروئید (کم‌کاری): باعث تورم اعصاب و اختلال عملکرد آن‌ها می‌شود.
نکاتی برای کاهش بی‌حسی دست در خواب
- تغییر وضعیت خواب: اجتناب از خوابیدن روی بازو یا دست.
- استفاده از مچ‌بند شبانه: مخصوصاً در موارد سندرم تونل کارپال.
- بالا نگه داشتن دست در هنگام خواب: با استفاده از بالش.
- تمرینات کششی قبل از خواب: برای کاهش فشار روی اعصاب.
چه زمانی باید با پزشک خود صحبت کنید؟
- وقتی بی‌حسی مکرر یا شدید است و هر شب تکرار می‌شود.
- همراه با ضعف عضلانی، درد شدید، یا کاهش قدرت گرفتن اشیا.
- اگر بی‌حسی به سایر نقاط بدن گسترش یابد.
- در صورت سابقه‌ی دیابت، مشکلات ستون فقرات یا دیگر بیماری‌های عصبی.
بی‌حسی همزمان در دست‌ها و نقاط دیگر بدن
- میتواند نشانه‌ی مشکلات سیستمیک مانند نوروپاتی محیطی، ام‌اس، یا بیماری‌های خودایمنی باشد.
- باید بررسی دقیق‌تری توسط پزشک انجام شود، مخصوصاً اگر با اختلالات بینایی، تعادل یا حافظه همراه باشد.
اقدامات تشخیصی
- معاینه فیزیکی و بررسی اعصاب و عضلات
- نوار عصب و عضله (EMG/NCV)
- MRI گردن یا ستون فقرات در صورت شک به درگیری نخاع
- آزمایش خون برای بررسی دیابت، کمبود ویتامین‌ها، عملکرد تیروئید و بیماری‌های التهابی
درمان بی‌حسی دست در خواب
- درمان علت زمینه‌ای (مانند دیابت یا کم‌کاری تیروئید)
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی
- استفاده از آتل یا مچ‌بند شبانه
- داروهای ضد التهابی یا نورولوژیک (مثل گاباپنتین، پره‌گابالین)
- جراحی در موارد شدید (مانند فشردگی شدید عصب در سندرم تونل کارپال یا فتق دیسک)
سخن پایانی
بی حسی دست در خواب پدیده‌ای است که نباید آن را ساده‌انگارانه نادیده گرفت. این مشکل میتواند علاوه بر ایجاد اختلال در کیفیت خواب، نشانه‌ای از آسیب‌های عصبی باشد که در صورت بی‌توجهی پیشرفت می‌کند. در ابتدا ممکن است تنها هنگام تغییر وضعیت خواب احساس بی‌حسی داشته باشید اما با گذر زمان این حس میتواند در بیداری هم ادامه یابد و حتی با درد و ضعف همراه شود. بی‌توجهی به این علائم میتواند منجر به کاهش عملکرد روزمره، اختلالات حرکتی یا حتی عوارض جدی‌تر شود. اگر شما هم تجربه بی‌حسی دست‌ها در خواب دارید، بهترین اقدام مراجعه به پزشک است تا علت این وضعیت به درستی بررسی و درمان شود. در بسیاری از موارد تغییر سبک خواب و تمرین‌های ساده میتواند مشکل را برطرف کند اما در موارد دیگر نیاز به درمان دارویی یا حتی جراحی وجود دارد. با رسیدگی به موقع، نه تنها کیفیت خوابتان بهبود می‌یابد بلکه از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری خواهید کرد. در مسیر بازگشت به آرامش شبانه، مشاوره تخصصی بهترین همراه شما خواهد بود.