بی‌حسی دست و پا؛ چه زمانی باید نگران شویم؟

بی حالی و بی حسی دست و پا اغلب می‌تواند زنگ خطری برای وضعیت سلامت شما باشد. بیشتر افراد گاهی احساس خواب‌رفتگی یا گزگز اندام‌ها را تجربه می‌کنند، اما وقتی این وضعیت تکرار می‌شود یا با ضعف همراه است، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال جدی باشد. بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات عصبی، کمبود ویتامین‌های B و یا حتی اختلالات نخاعی ممکن است باعث بروز چنین علائمی شوند. بی‌توجهی به این نشانه‌ها می‌تواند به ضعف دائمی یا کاهش قدرت حرکت منجر شود. به همین دلیل، شناسایی به موقع علت و اقدام سریع درمانی اهمیت زیادی دارد. در برخی موارد مراجعه به متخصص مغز و اعصاب یا روماتولوژی می‌تواند ضروری باشد. اگر نمی‌دانید برای بی‌حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم، بهتر است با پزشک عمومی شروع کرده و پس از ارزیابی‌های اولیه به فوق تخصص مربوطه ارجاع داده شوید.

آنچه در ادامه میخوانید:

علت بی حالی و بی حسی دست و پا چیست؟

علل شایع بی حالی و بی حسی دست و پا عبارتند از:

نوروپاتی دیابتی

به آسیب دیدن اعصاب نوروپاتی می‌گویند. نوروپاتی انواع بسیاری دارد، نوروپاتی محیطی می تواند دست و پا را تحت تاثیر قرار دهد.

به آسیب عصبی که دیابت منشا آن باشد نوروپاتی دیابتی گویند. نوروپاتی دیابتی پاها و در مواردی بازوها و دست‌ها را درگیر می‌کند.

در نوروپاتی دیابتی، آسیب عصبی به دلیل قند خون بالا رخ می دهد. نوروپاتی دیابتی علاوه بر آسیب رساندن به اعصاب، می‌تواند به رگ‌های خونی خونرسانی کننده به اعصاب نیز آسیب رساند. زمانی که اعصاب، اکسیژن کافی دریافت نکنند، نمی‌توانند عملکرد خوبی داشته باشند.

طبق آمار ارائه شده توسط موسسه‌ی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا، حدود نصف افرادی که دیابت دارند، دچار نوروپاتی محیطی هستند.

کمبود ویتامین

رژیم غذایی سالم در جذب ویتامین‌ها بسیار مهم است. کمبود ویتامین در بدن در اثر کافی نبودن ویتامین در رژیم غذایی روزانه به وجود می‌آید.

ویتامین‌هایی که برای سلامت اعصاب مهم هستند عبارتند از:

ویتامین B12

کمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی باعث بروز آسیب‌های عصبی می‌شود که ممکن است به صورت خواب‌رفتگی دست و پا خود را نشان دهد. ویتامین B12 برای تولید انرژی توسط سلول‌های بدن ضروری است. منابع غذایی ویتامین B12 گوشت، لبنیات و تخم مرغ می‌باشد. توصیه می‌شود افرادی که گیاه‌خوار هستند، حتما از مکمل های B12 استفاده کنند.

ویتامین B6

متاسفانه ویتامین B6 در بدن ذخیره نمی‌شود و باید روزانه از طریق رژیم غذایی سالم تامین شود. منابع تامین کننده‌ی ویتامین B6 شامل: گوشت قرمز، ماهی، آجیل، حبوبات، میوه‌ها و غلات می‌باشد.

ویتامین B1

نام دیگر ویتامین B1 تیامین است. تیامین در عملکرد مناسب سیستم عصبی نقش دارد. منابع اصلی ویتامین B1 شامل: گوشت، حبوبات، غلات کامل و مغزها می‌باشد. افرادی که در رژیم‌ غذایی خود از غلات تصفیه شده استفاده می‌کنند، معمولا دچار کمبود ویتامین B1 می‌شوند. کمبود ویتامین B1 می‌تواند باعث ضعف و بی‌حسی اندام‌ها شود.

ویتامین E

در بیشتر موارد دلیل اصلی کمبود ویتامین E در بدن به دلیل مشکلات جذب چربی در روده است. از علائم کمبود ویتامین E می‌توان به  گزگز و بی حالی دست و پا اشاره کرد. آجیل‌ها، دانه‌ها، روغن‌های گیاهی و سبزیجات برگ‌دار منابع خوبی برای تامین ویتامین E مورد نیاز بدن هستند.

ویتامین B9 یا فولات

کمبود ویتامین B9 می تواند باعث درد یا خواب‌رفتگی دست و پا شود. منابع اصلی ویتامین B9 شامل: سبزی‌های برگ‌دار تیره، غلات کامل، لوبیا، بادام زمینی، دانه‌های آفتابگردان، جگر و غذاهای دریایی می‌باشد.

عصب فشرده شده

در مواردی ممکن است اعصاب توسط بافت‌های اطراف خود تحت فشار زیادی قرار بگیرند. به عنوان مثال، مواردی مانند آسیب، حرکات تکراری و شرایط التهابی می‌توانند باعث گیرکردن عصب شوند.

گیر کردن عصب می‌تواند دست ها یا پاها را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ضعف و بی‌حسی اندام‌ها یا درد شود.

فشار روی اعصاب در قسمت پایین ستون فقرات، باعث می‌شود که این احساس درد و بی حالی از پشت ساق پا به داخل پای شما منتشر شود.

اضطراب

افرادی که مضطرب هستند ممکن است اکسیژن بیش از اندازه را وارد خون کنند که می‌تواند باعث گزگز و بی حالی دست و پا  شود. تنفس بیش از حد یک علامت رایج اضطراب است و با تنفس بسیار سریع مشخص می‌شود. عدم تعادل در سطح دی اکسید کربن و اکسیژن می‌تواند منجر به خواب‌رفتگی دست و پا شود.

درمان‌های اضطراب عبارتند از:

• درمان شناختی رفتاری
• گفتار درمانی
• داروی ضد اضطراب
• یوگا، مدیتیشن و ذهن آگاهی

بیماری شریان محیطی

بیماری شریان محیطی یا PAD بر روی سیستم گردش خون تأثیر گذاشته و باعث باریک شدن رگ‌های خونی می‌شود. در این شرایط، گردش خون تضعیف شده و می‌تواند باعث ضعف و بی‌حسی اندام‌ها شود.

سکته مغزی

گزگز و بی حالی دست و پا  ممکن است از علائم سکته‌ی مغزی باشد.

علائم سکته‌ی مغزی به طور ناگهانی ظاهر می‌شود مثل:

• بی حسی یا ضعف در صورت، بازو یا پا، به ویژه در یک طرف
• گیجی
• مشکل در صحبت کردن
• مشکل در درک
• تاری دید
• مشکل در راه رفتن
• سرگیجه
• از دست دادن تعادل
• از دست دادن هماهنگی
• افراد در صورت مشاهده یک یا چند مورد از این علائم باید فوراً به اورژانس مراجعه کنند.

سندروم تونل کارپال

سندروم تونل کارپال یک بیماری شایع است که در آن عصب مدین شما هنگام حرکت در مچ دست مورد فشار شدید قرار می‌گیرد. این می‌تواند به دلیل آسیب، حرکات تکراری یا شرایط التهابی باشد.

افراد مبتلا به سندروم تونل کارپال امکان دارد در چهار انگشت اول دست خود احساس بی حالی و بی حسی کنند.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه به معنای عملکرد نامناسب کلیه‌هاست. فشار خون بالا یا دیابت (بیماری‌های زمینه‌ای) در دراز مدت می‌توانند منجر به نارسایی کلیه شوند.

هنگامی که کلیه‌های شما به درستی کار نمی‌کنند، ممکن است مایعات و مواد زائد در بدن شما انباشته شده و باعث آسیب عصبی ‌شود. خواب‌رفتگی دست و پا ناشی از نارسایی کلیه اغلب در پاها رخ می‌دهد.

بارداری

تورمی که در طول بارداری در سراسر بدن ایجاد می‌شود می‌تواند به اعصاب شما فشار وارد کند.

به همین دلیل ممکن است احساس بی حالی و بی حسی در دست و پای خود داشته باشید. این علائم معمولا پس از بارداری از بین می‌روند.

مصرف دارو

انواع مختلفی از داروها می‌توانند باعث آسیب عصبی و احساس ضعف و بی‌حسی اندام‌ها شوند. گزگز و بی حالی دست و پا یک عارضه‌ی رایج داروهای استفاده شده در شیمی درمانی و درمان HIV می‌باشد.

نمونه‌های دیگری از داروهایی که باعث خواب‌رفتگی دست و پا می‌شوند عبارتند از:

داروهای قلب یا فشار خون، مانند آمیودارون یا هیدرالازین

داروهای ضد عفونت مانند مترونیدازول

داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین

اختلالات خود ایمنی

در بدن یک فرد سالم، سیستم ایمنی بدن را از مهاجمان خارجی محافظت می‌کند. اختلال خودایمنی باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به سلول‌های بدن خودتان حمله کند.

آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی درگیر کننده‌ی مفاصل است. اغلب در مچ دست و دست اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند سایر قسمت‌های بدن از جمله مچ پا و پا را نیز درگیر کند. علائم آرتریت روماتوئید شامل: درد و تورم و گرمی مفاصل است.

التهاب ناشی از این بیماری  به اعصاب فشار وارد کرده و می‌تواند منجر به ضعف و بی‌حسی اندام‌ها شود.

ام اس

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به پوشش محافظ اعصاب شما حمله می‌کند.

احساس گزگز و بی حالی دست و پا  یکی از علائم شایع ام اس می‌باشد.

لوپوس

لوپوس یک بیماری خود ایمنی درگیر کننده‌ی ارگان‌های مختلف بدن است.

خواب‌رفتگی دست و پا می‌تواند ناشی از فشرده شدن اعصاب به دلیل التهاب یا تورم ناشی از لوپوس باشد.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که روده‌ی کوچک را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است علائم نوروپاتی، از جمله ضعف و بی‌حسی اندام‌ها داشته باشند. این علائم ممکن است در افرادی که هیچ گونه علائم گوارشی ندارند نیز نمایان شود.

عفونت ها

عفونت زمانی رخ می دهد که ارگانیسم‌های عامل بیماری به بدن شما حمله کنند. عفونت‌ها منشا ویروسی، باکتریایی یا قارچی دارند.

بیماری لایم

بیماری لایم یک عفونت باکتریایی است و از طریق نیش کنه‌ی آلوده منتقل می‌شود. در صورت عدم درمان به موقع، عفونت می‌تواند بر روی سیستم عصبی تأثیر بگذارد و باعث گزگز و بی حالی دست و پا شود.

هپاتیت B و C

هپاتیت B و C توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود. در هپاتیت کبد ملتهب شده و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به سیروز یا سرطان کبد شود.

عفونت هپاتیت C همچنین ممکن است باعث نوروپاتی محیطی شود، اگرچه چگونگی این موضوع تا حد زیادی ناشناخته است.

در برخی موارد، عفونت با هپاتیت B یا C می تواند منجر به وضعیتی به نام کرایوگلوبولینمی شود. در این شرایط، پروتئین‌های خاصی در خون در دمای سرد به هم چسبیده و باعث التهاب می‌شوند. یکی از علائم این بیماری خواب‌رفتگی دست و پا است.

اچ آی وی یا ایدز

HIV ویروسی است که به سلول‌های سیستم ایمنی حمله می‌کند و خطر ابتلا به عفونت ها و همچنین برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. در صورت عدم درمان، عفونت می‌تواند به آخرین مرحله عفونت HIV، به نام ایدز، پیشرفت کند که در آن سیستم ایمنی بدن به شدت آسیب می‌بیند.

به صورت نادر، ضعف و بی‌حسی اندام‌ها می‌تواند از علائم ابتلا به ویروس HIV باشد.

بیماری هانسن (جذام)

جذام که به عنوان بیماری هانسن نیز شناخته می‌شود، یک عفونت باکتریایی است که می‌تواند پوست، اعصاب و دستگاه تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد.

عضو درگیر شده در بیماری جذام، دچار بی حسی می‌شود، پس درگیری اندام‌ها در جذام می‌تواند به صورت گزگز و بی حالی دست و پا بروز پیدا کند.

سایر علل احتمالی خواب‌رفتگی دست و پا:

کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید زمانی است که تیروئید شما هورمون تیروئید کافی تولید نمی‌کند.

اگرچه نادر است، اما کم کاری تیروئید شدید که درمان نشده است، گاهی اوقات می‌تواند به اعصاب آسیب برساند و منجر به احساس ضعف و بی‌حسی اندام‌ها  شود.

قرار گرفتن در معرض سموم

سموم و مواد شیمیایی مختلف به عنوان نوروتوکسین در نظر گرفته می‌شوند. نوروتوکسین عاملی است که به ساختار یا عملکرد سیستم عصبی آسیب می‌رساند. قرار گرفتن در معرض این سموم می‌تواند علائم مختلفی از جمله گزگز و بی حالی دست و پا ایجاد کند.

چند نمونه از سموم عبارتند از:

فلزات سنگین مانند جیوه، سرب و آرسنیک

آکریل آمید که در صنعت کاربرد دارد.

اتیلن گلیکول یا ضد یخ

هگزا کربن‌ها که در حلال‌ها صنعت چسب سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فیبرومیالژیا

فیبرومیالژیا اصطلاحی است که برای گروهی از علائم شامل: درد عضلانی گسترده، خستگی، تغییرات در خلق و خوی به کار می‌رود. برخی از افراد مبتلا به فیبرومیالژیا ممکن است علائم دیگری مانند سردرد، مشکلات گوارشی و خواب‌رفتگی دست و پا را تجربه کنند. علت فیبرومیالژیا ناشناخته است. فیبرومیالژیا در افراد مسن شایع‌تر است.

کیست گانگلیون

کیست گانگلیون یک توده پر از مایع است که اغلب در مفاصل، به ویژه مچ دست ایجاد می شود. این کیست‌ها می‌توانند به اعصاب مجاور فشار وارد کنند و منجر به احساس بی حالی و بی حسی شوند، اگرچه خود کیست بدون درد است.

علت این کیست‌ها ناشناخته است، اگرچه تحریک مفصل ممکن است در پیدایش آن‌ها نقش داشته باشد.

اسپوندیلوز گردنی

اسپوندیلوز گردنی به دنبال تغییرات ناشی از افزایش سن در مهره‌های ستون فقرات گردنی، اتفاق می‌افتد. در اسپوندیلوز گردنی به دلیل تخریب ساختار طبیعی مهره، به نخاع فشار وارد می‌شود و می‌تواند باعث ضعف و بی‌حسی اندام‌ها شود.

پدیده رینود

پدیده رینود بر جریان خون اندام‌ها تاثیر می‌گذارد. عروق خونی در این نواحی در واکنش شدید به دمای سرد یا استرس کوچک‌تر می‌شوند. این کاهش جریان خون می تواند باعث گزگز و بی حالی دست و پا شود.

نوروپاتی مرتبط با الکل

سوء مصرف طولانی مدت الکل می‌تواند منجر به ایجاد نوروپاتی محیطی شود که خود می‌تواند منجر خواب‌رفتگی دست و پا شود. این وضعیت به تدریج پیشرفت می‌کند. مکانیسم ایجاد آن ناشناخته است، اگرچه کمبود ویتامین یا مواد مغذی ممکن است در این زمینه نقش داشته باشد.

درمان ضعف و بی‌حسی اندام‌ها

درمان گزگز و بی حالی دست و پا با توجه به علت آن تعیین می‌شود. پس از تشخیص، پزشک متخصص یک برنامه‌ی درمانی مناسب برای شما ارائه می‌دهد.

• برخی از گزینه‌های درمانی شامل یک یا چند مورد از موارد زیر می‌باشد:
• تنظیم دوز داروی فعلی یا تغییر به داروی جایگزین، در صورت امکان
• مکمل‌های غذایی برای کمبود ویتامین
• کنترل بهتر قند خون در دیابت
• درمان بیماری‌ زمینه‌ای
• جراحی برای اصلاح فشار عصبی یا برداشتن کیست
• استفاده از مسکن‌های معمول
• درمان دارویی برای کمک به رفع خواب‌رفتگی دست و پا
• تغییرات سبک زندگی مانند مراقبت از پاهای خود، خوردن یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و محدود کردن مصرف الکل

چه زمانی برای بی حسی و بی حالی دست و پا به پزشک مراجعه کنم؟

افرادی که به طور دائم احساس ضعف و بی‌حسی اندام‌ها  می‌کنند باید توسط پزشک ویزیت شوند. آنها همچنین باید هرگونه علائم مرتبط را به پزشک خود اطلاع دهند. پزشک می‌تواند با تشخیص مشکل درمان مناسب را توصیه کند.

اگر مشکوک به سکته‌ی مغزی هستید، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید.

جمع بندی

 علت‌های شایع بی‌حسی و بی‌حالی دست و پا:

• فشار بر عصب‌ها (مانند در هنگام نشستن طولانی)
• به‌ویژه در هنگام نشستن یا خوابیدن در وضعیت خاص که به عصب فشار می‌آید.
• معمولاً موقتی است و با تغییر وضعیت بهبود می‌یابد.
• نوروپاتی محیطی (آسیب اعصاب محیطی)
• شایع در دیابت، مصرف الکل، کمبود ویتامین B12، بیماری کلیوی یا تیروئید.
• معمولاً با سوزن‌سوزن شدن، درد یا ضعف همراه است.
• بیماری‌های ستون فقرات (مثل دیسک گردن یا کمر)
• اگر عصب در گردن یا کمر تحت فشار قرار گیرد، باعث بی‌حسی دست یا پا می‌شود.
• ممکن است با درد تیرکشنده یا ضعف عضلانی همراه باشد.
• سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA)
• بی‌حسی ناگهانی یک طرف بدن، به‌ویژه اگر با تاری دید، اختلال در گفتار یا تعادل همراه باشد.
• یک اورژانس پزشکی است.
• مولتیپل اسکلروزیس (MS)
• بی‌حسی یا گزگز پایدار که ممکن است با تاری دید، ضعف، عدم تعادل یا خستگی مزمن همراه شود.
• سندرم تونل کارپال یا سایر فشارهای عصبی موضعی
• به‌ویژه در مچ دست (دست غالب)، هنگام تایپ یا استفاده زیاد از دست.
• بی‌حسی در انگشتان اول تا سوم بیشتر دیده می‌شود.
• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی (مثل B12، B6، منیزیم)
• می‌تواند به ضعف، کرختی و بی‌حالی دست و پا منجر شود.
   

 چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هر یک از موارد زیر را تجربه کردید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• بی‌حسی یا بی‌حالی ناگهانی یک‌طرفه (دست و پا)، به‌ویژه اگر با ضعف یا تاری دید همراه باشد
• بی‌حسی مداوم یا مکرر که در عرض چند روز بهتر نمی‌شود
• همراه بودن بی‌حسی با ضعف عضلانی، مشکل در راه رفتن یا هماهنگی بدن
• بی‌حسی همراه با درد تیر کشنده از کمر یا گردن به اندام‌ها
• سابقه دیابت یا بیماری عصبی و شروع جدید علائم
• بی‌حسی با مشکل در دفع ادرار یا مدفوع (ممکن است نشانه‌ی فشار بر نخاع باشد)
• سابقه MS، سکته مغزی یا سایر بیماری‌های عصبی

 تست‌هایی که ممکن است پزشک توصیه کند:

• آزمایش خون (برای بررسی B12، قند خون، عملکرد تیروئید، الکترولیت‌ها)
• نوار صب و عضله (EMG/NCS)
• MRI مغز یا ستون فقرات
• آزمایش عملکرد اعصاب محیطی

سخن پایانی

بی حالی و بی حسی دست و پا مشکلی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت. در ظاهر شاید فقط یک حس ناخوشایند و گذرا باشد اما در باطن می‌تواند نشانگر مشکلات جدی‌تری در سیستم عصبی، عضلانی یا حتی گردش خون باشد. افرادی که این علائم را نادیده می‌گیرند ممکن است در آینده با عوارض شدیدتر و پیچیده‌تری روبه‌رو شوند. گاهی این علائم هشداری درباره بیماری‌هایی مانند نوروپاتی محیطی، ام‌اس یا حتی مشکلات قلبی هستند. بنابراین، معاینه تخصصی و بررسی دقیق می‌تواند مانع پیشرفت بیماری و بروز ناتوانی شود. بی‌تردید هرگونه تشخیص دقیق و درمان مؤثر، فقط از طریق ارزیابی‌های کلینیکی امکان‌پذیر است. اگر مدتی است بی حالی و بی حسی در اندام‌ها شما را آزار می‌دهد، معطل نکنید. بهترین کار این است که به پزشک متخصص مراجعه کنید و پیگیر درمان شوید تا بتوانید کیفیت زندگی خود را حفظ کرده و از عوارض احتمالی پیشگیری نمایید. مراجعه به پزشک قدمی مهم در بازگشت به زندگی سالم است.