درد کمر و لگن و پا؛ عارضه‌ای شایع که سن و سال نمی‌شناسد
قطعا برای شما یا یکی از اطرافیان شما پیش آمده که مبتلا به درد کمر و لگن و پا شده باشید. این مشکل، مرد و زن یا سن وسال مشخصی ندارد و برای هر کسی در هر سنی ممکن است این مشکل به‌وجود بیاید و می‌تواند ناشی از علت‌های متفاوت و متنوعی باشد. بسته به وضعیت و درجه بیماری شما، برای درمان توسط دکتر پنجه طلا جراحی لگن اقدامات مختلفی وجود دارد مانند استراحتی کوتاه مدت برای کاهش قابل توجه درد گرفته تا عمل جراحی برای رهایی از درد کمر و لگن و پا و...
درد کمر و لگن و پا حالتی است که ما در آن احساس درد و یا به‌اصطلاح عامیانه تیر کشیدن از کمر تا پای خود می‌کنیم. حالاتی که می‌تواند در کنار این درد احساس شوند عبارت‌اند از: سوزن سوزن شدن نقاطی از لگن گرفته تا پا، بی‌حسی و کرختی در پا و همینطور احساس ضعف و عدم تحمل وزن در کمر و... این درد می‌تواند متغیر و جابه‌جا شونده و یا ثابت باشد یعنی ممکن است گاهی اوقات فقط کمر و گاهی اوقات قسمتی به دور از کمر در پشت ساق پا درد شدیدی را احساس کند.
بعضی اوقات درد‌های شدیدی که ما داریم حتما دلیل پیچیده و عجیب غریبی ندارد. مثلا درد زیاد در کمر ما حتما به واسطه آسیب به اعصاب و یا یک دلیل خیلی پیچیده نیست و می‌تواند ناشی از یک گرفتگی در عضلات کمر به دلایل مختلفی مثل تغییر حالت ناگهان و یا بلند کردن وزنه‌ای سنگین و یا گرم نکردن در شروع فعالیت ورزشی باشد.
کشیدگی یا رگ به رگ شدن عضلات یا رباط‌های کمر و لگن، که معمولاً در نتیجه فعالیت بیش از حد، ضربه، سقوط یا بلند کردن چیز سنگین رخ می‌دهد از دلایل احساس درد در کمر و لگن و پا است. این موارد می‌توانند باعث درد، التهاب، حساسیت، سفتی و ضعف عضلانی شوند.
نکته: شایع‌ترین علت درد کمر لگن و پا فشار و آسیب عصبی سیاتیک است، اما ما سعی می‌کنیم شایع‌ترین دلایل درد لگن و کمر و پا را در این مقاله در کنار فشار بر عصب سیاتیک که مهمترین علت است، بررسی کنیم.
فتق دیسک‌های بین مهره‌ای در کمر: برای فهم بهتر ابتدا به توضیح دیسک کمر می‌پردازیم. دیسک بین مهره‌های کمر یک بخش مهم از ستون فقرات است. دیسک بین مهره‌های کمر شامل ۵ دیسک است که بین مهره‌های کمری و استخوان خاجی قرار گرفته‌اند. این دیسک‌ها به عنوان یک جداکننده و ضربه‌گیر عمل می‌کنند و به ستون فقرات اجازه می‌دهند تا در جهات مختلف حرکت کند.
همچنین این دیسک‌ها باعث توزیع وزن بدن بر روی ستون فقرات می‌شوند. قسمت‌های مختلف هر دیسک بین مهره‌ای شامل یک قسمت مرکزی نرم و ژله ای به نام هسته و یک قسمت خارجی سخت و لاستیکی به نام حلقه. هسته به عنوان یک بالشتک عمل می‌کند و حلقه به عنوان یک پوسته محافظ. زمانی که فشار به ستون فقرات وارد می‌شود، هسته تغییر شکل می‌دهد و حلقه آن را نگه می‌دارد.
در صورتی که فشار بیش از حد به کمر وارد کنیم مثلا وزنه سنگینی بلند کنیم ممکن است باعث پارگی قسمتی از لایه محافظ و حرکت هسته ژلاتینی به سمت بخش پارگی شود و عدم تقارن و بیرون زدگی دیسک را مشاهده کنیم که به آن فتق دیسک می‌گوییم. از آنجایی که اعصاب وارده به پا و لگن که مهمترین آن‌ها عصب بزرگ سیاتیک است از کنار مهره‌ها عبور می‌کند، فتق دیسک به عصب فشار آورده و مشکلات درد لگن و کمر و پا حاصل می‌شود.
تنگ شدن کانال نخاعی: کانال نخاع حاصل پشت سر هم قرار گرفتن سوراخ‌های مهره‌های ستون فقرات است. در این کانال همانطور که از اسمش مشخص است نخاع قرار می‌گیرد. تنگ شدن کانال نخاع، که زمانی رخ می‌دهد که فضای داخل ستون فقرات باریک شده و به نخاع و ریشه‌های عصبی فشار می‌آورد. این مشکل معمولاً در نتیجه پیری، آرتروز، پوکی استخوان، فتق دیسک، آسیب به ستون فقرات و یا حتی تومور در ناحیه ستون فقرات رخ می‌دهد. تنگ شدن کانال نخاع به دلیل فشار بر نخاع و ریشه‌های عصبی خارج شده از آن می‌تواند باعث بی حسی، سوزن سوزن شدن، ضعف در کمر و یا درد لگن و کمر و پا شود.
عضله‌ای پرکاربرد در بدن اما گاهی اوقات دردسر ساز: سندرم پیرفورم زمانی رخ می‌دهد که عضله پیرفورمیس(piriformis)، که از کمر تا استخوان ران حرکت مي‌کند، به عصب سياتيك فشار مي‌آورد. این مشکل معمولاً در نتیجه ضایعات نخاع، ترومای لگن یا فعاليت‌های ورزشي شدید رخ مي‌دهد. سندرم پیرفورم (piriformis) مي‌تواند باعث بی حسی، سوزن سوزن شدن و یا درد لگن و کمر و پا شود.
مهره‌های کمر می‌توانند از جای خود جابه‌جا شوند: جابه‌جایی مهره‌ها از جای خود یا اسپونديلولستز (spondylolisthesis)، که زماني رخ مي‌دهد كه يكي از مهره ها به جلو يا عقب لغزيده و بر روي يك مهره ديگر قرار مي‌گيرد. این حالت معمولاً در نتيجه آسيب يا استحكام كافي نبودن بافت‌های نگه دارنده یعنی رباط ها و عضلات اطراف ستون فقرات رخ مي‌دهد. اسپونديلولستز (spondylolisthesis) مي‌تواند باعث درد، التهاب، انحناي غير طبيعي ستون فقرات يا فشار بر روي اعصاب شود. همانطور که تا به اینجای متن متوجه شدید فشار بر اعصاب حس درد را برای ما القا می‌کند پس این حالت هم درد لگن و کمر و پا را باعث می‌شود.
آرتروز لگن و درد نواحی بالاتر یا پایین تر: از دیگر دلایل احساس درد کمر و لگن و پا می‌تواند مشکلات مفصلی در ناحیه لگن باشد. یکی از مفاصلی که در بدن، وزن بسیار زیادی را چه در هنگام خواب به حالت درازکش و یا چه در حالت ایستاده تحمل می‌کند؛ مفصل ران است. دیده شده در افرادی که مشکل آرتروز در ناحیه مفصل ران دارند مشکل درد کمر و یا حتی مشکل درد زانو در این افراد به وجود آمده است.
باز هم مشکلات ناشی از عدم استفاده از وسایل استاندارد: کفش نامناسب یکی از عواملی است که می‌تواند باعث بروز یا تشدید درد لگن و کمر و پا شود. کفش نامناسب می‌تواند پشتیبانی لازم را به پاها ندهد، باعث تغییر وضعیت ستون فقرات شود، فشار زیادی به مفاصل و عضلات وارد کند و ضربه‌های وارده به پاها را جذب نکند. این موارد می‌توانند منجر به التهاب، کشیدگی، آسیب دیدگی، سفتی و ضعف عضلانی شود. از دیگر علائم استفاده از کفش نامناسب می‌تواند به موارد زیر اشاره کرد:
• ناراحتی و یا درد لگن و کمر و پا
• ساییدگی یا خار پاشنه
• پینه در زیر پنجه یا ناهنجاری‌های دیگر در انگشتان پا و یا کناره‌های پا
• زخم‌های فشاری در کف پا
• خستگی زودرس در پاها
ایمنی در کار: ارگونومی علم مطالعه تناسب کار با فرد است. ارگونومی به ما کمک می‌کند تا محیط کار را طوری طراحی کنیم که با نیازها، قابلیت‌ها و محدودیت‌های انسان سازگار باشد. این کار باعث می‌شود که کار به راحت تر، ایمن تر و بهینه تر انجام شود. رعایت نکردن اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید درد کمرو لگن و پا شود. زیرا در این صورت فشار زیادی به ستون فقرات، عضلات، مفاصل و عصب‌های ناحیه کمر و پا وارد می‌شود. برخی از عوامل غیرارگونومیک که می‌توانند درد لگن و کمر و پا را افزایش دهند عبارتند از:
• نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک وضعیت ثابت یا نامناسب
• خم شدن یا بلند کردن بارهای سنگین یا نامتعادل
• استفاده از صندلی، مبل، میز، صفحه کلید، موس یا صفحه نمایش نامناسب
• استفاده از کفش‌های بدون پشتیبانی، سخت، تنگ یا بلند
• تکرار حرکات یکسان یا سرعت بالای حرکات
• نور، دما، صدا یا وسایل دسترس پذیر نبودن
دلایل بسیار زیاد دیگری مانند در رفتگی لگن مادرزادی و یا مشکلات عدم تقارن در اندازه‌ی پاهای یک فرد می‌تواند درد لگن و کمر و پا را به ارمغان بیاورد که این دلایل خیلی شایع نیست. ما در این مقاله سعی کردیم شایع‌ترین دلایل را بررسی کنیم.
اولین و مهمترین اقدام برای درمان هر بیماری ابتدا تشخیص علت آن و سپس شدت پیشروی یک بیماری است که این اقدام به دست یک پزشک خوب و باتجربه اتفاق می‌افتد. درد لگن و کمر و پا هم از این قاعده مستثنی نیست.
اول به سراغ درمان شایع‌ترین علت درد لگن و کمر و پا یعنی بیرون زدگی دیسک کمر می‌رویم. برای درمان دیسک بین مهره‌های کمر ویا فتق دیسک، روش‌های مختلفی وجود دارد که بعضی از آن‌ها قابل انجام در خانه یا به اصطلاح درمان خانگی هستند و بعضی فقط باید با نظارت پزشک متخصص و حاذق انجام شود. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
درمان دارویی: شامل مصرف داروهای از بین برنده التهاب، تسکین دهنده درد و داروهای مورد استفاده برای جلوگیری از تشنج
درمان فیزیوتراپی: شامل تمرینات حرکتی نظیر حرکات اصلاحی و یا حرکات کششی که ممکن است با دستگاهی خاص و یا بدون دستگاه انجام شود، ماساژ، استفاده از جریان برق در فیزیوتراپی یا همان الکتروتراپی، گرما و سرما درمانی و...
درمان تزریقی: شامل تزریق کورتون و داروهای ضد التهاب یا داروهای دیگر مانند مسکن‌ها به نقطه دردناک یا به فضای بین مهره‌ای
درمان جراحی: شامل برداشتن قسمت خارج شده از دیسک یا تعویض دیسک با یک دیسک مصنوعی.
انتخاب راه درمان تنگی کانال نخاع بستگی به شدت تنگی کانال نخاع دارد. در بسیاری از موارد پزشک از راه‌هایی به غیر از جراحی استفاده می‌کند و درد کمر و لگن و پا را تسکین می‌دهد. پزشک ممکن است برای درمان درد لگن و کمر و پا ناشی از تنگی کانال نخاع از یکی از داروهای زیر و یا از روش‌هایی در کنار تجویز دارو استفاده کند:
داروهای تسکین دهنده درد و یا داروهای از بین برنده التهاب غیر استروئید (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش التهاب و درد.
این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند خونریزی گوارش ویا مشکلات کبدی - کلیوی را داشته باشند. حتی ممکن است پزشک از تزریق بعضی از داروها به محل درد برای درمان استفاده کند. داروهای قوي‌تري همچون كورتيكوئید‌های تزريقي را به عضلات، رباط‌ها يا مفصل‌های درگير. این تزريقات با كمك يك X-Ray يا Ultrasound هدایت شده و ممكن است به كاهش التهاب و درد لگن و کمر و پا منجر شوند. اين تزريقات ممكن است عوارض جانبي مانند عفونت، خوردگي استخوان، آسيب عصبي و افزايش قند خون را داشته باشند.
دستگاه‌های جانبی: پزشک ممکن است دستگاه‌های جانبی مانند زیرپوش گردن یا کمربند کمر را برای حمایت از ستون فقرات بیمار و کاهش فشار بر روی طناب نخاعی و دیسک‌های بین مهره‌ای تجویز کند. این دستگاه‌ها به بهبود وضعیت بدن و کاهش درد لگن و کمر و پا کمک می‌کنند. شما باید این دستگاه‌ها را طبق دستور پزشک استفاده کنید و از استفاده طولانی مدت آن‌ها خودداری کنید. در مواردی که تنگی نخاع شدیدتر است پزشک به سراغ عمل جراحی می‌رود.
برای درمان مواردی همچون گرفتگی عضلات کمر پزشک از تجویز ژل و پماد موضعی برای ماساژ ناحیه‌ای که دچار گرفتگی شده است و یا تزریق و مصرف خوراکی داروهای شل‌کننده عضلات برای رهایی از گرفتگی، استفاده می‌کند.
همانطور که گفتیم استفاده از کفش نامناسب هم می‌تواند باعث درد لگن و کمر و پا بشود. برای جلوگیری از درد لگن و کمر و پا با کفش مناسب، باید به موارد زیر توجه کنید:
سایز، عرض و شکل کفش را با سایز، عرض و شکل پای خود مطابقت دهید. کفش نه باید در پا لق بخورد و نه باید بسیار تنگ باشد و به پا فشار وارد کند.
کفش‌های راحت، سبک، محکم و با حالت انعطاف پذیری مناسب انتخاب کنید.
کفش‌های دارای کفی نرم و جذب کننده ضربه را انتخاب کنید.
حتما از کفش‌های دارای قوس چین (arch support) مناسب برای حمایت از قوس پا استفاده کنید
کفش نباید در پا بسیار آزادنه حرکت کند. کفش‌های دارای بست‌های قابل تنظیم را برای جلوگیری از حرکت زیاد پا در داخل کفش استفاده کنید.
یکی از ساده ترین راه‌های درمان درد لگن و کمر و پا رعایت اصول ایمنی کار یا همان ارگونومی است. برای جلوگیری از درد کمر و پا با رعایت اصول ارگونومی، باید به موارد زیر توجه کنید:
وضعیت صحیح بدن را در حین نشستن یا ایستادن حفظ کنید. سعی کنید ستون فقرات خود را راست نگه دارید و فشار را به طور مناسب بین پشت، شانه‌ها، باسن و پاهای خود تقسیم کنید.
فعالیت‌های خود را به صورت منظم تغییر دهید و استراحت‌های کوتاه بین آن‌ها داشته باشید. سعی کنید حداقل هر ساعت چند دقیقه بلند شده و حرکات سبک انجام دهید.
تجهیزات مناسب را برای کار خود استفاده کنید. صندلی، مبل، ميز، صفحه كليد، موس يا صفحه نمایش خود را طوري تنظيم كنيد كه با قامت و فعاليت شما سازگار باشد. استفاده از لوازم جانبي مانند پشتي، زانويي، مچي يا پايه‌هاي كمكي مي تواند به شما كمك كند.
از آنجایی که شایع‌ترین دلیل درد لگن و کمر و پا فشار آمدن به عصب سیاتیک است، ابتدا به بهترین روش برای تسکین درد ناشی از این علت می‌پردازیم. استراحت، استراحت و استراحت موثرترین راه برای رهایی درد لگن و کمر و پا ناشی از فتق دیسک کمر می‌باشد.
استراحت مطلق یعنی خوابیدن در خانه و عدم بلند کرده وزنه‌های سنگین که در این موضوع سبک خوابیدن بسیار مهم است. سبک خوابیدن درست برای رهایی از درد لگن و کمر و پا برای کسانی که فتق دیسک دارند، حالتی به نام حالت جنینی است.حالت جنینی حالتی است که در آن یک پشتی بین پاها قرار می‌گیرد و بدن به حالت خمیده به پهلو حالت می‌گیرد. اگر می‌خواهید که دوباره فتق دیسک شما عود نکند و درد لگن و کمر و پا به سراغ شما نیاید، از بلند کردن وزنه‌هایی حتی با وزن متوسط هم پرهیز کنید.
استفاده از کرم آرنیکا به صورت موضعی: آرنیکا گیاهی است که دارای خواص ضد التهاب و ضد درد است. طبق تحقیقات انجام شده، مصرف کرم آرنیکا بر روی پوست ناحیه‌ای که درد می‌کند، محصولات حاوی آرنیکا مانند کرم و پماد آن باعث بهبود گردش خون موضعی می‌شوند و می‌توانند در التیام زخم‌ها و کبودی‌ها نیز مفید باشند.
انجام ورزش‌های مناسب: ورزش به صورت منظم می‌تواند به تقویت عضلات پشت تنه، کمر، شکم و لگن کمک کند و از فشار بر روی دیسک‌های ستون فقرات جلوگیری کند. همچنین، ورزش باعث افزایش گردش خون محیطی و اکسیژن به بافت‌های آسیب دیده می‌شود و به کم شدن علائم التهاب و تسکین درد منجر می‌شود.
از ورزش‌های مناسب برای درمان درد لگن و کمر و پا می‌توان به چرخش لگن، حالت پل، حالت سگ رو به بالا، حالت سگ رو به پایین، حالت تسلط بالاتنه، حالت تسلط پایین تنه، حالت تسلط جانب تنه، حالت تسلط جانب پا، حالت تسلط جانب باسن، حالت تسلط جانب سینه و حالت تسلط جانب شانه اشاره کرد که نحوه انجام تمامی این حرکات را می‌توانید از یک فیزیوتراپیست و همچنین مربی‌های ورزشی سوال کنید.
استفاده از گرما یا سرما: گرما یا سرما می‌تواند به رها شدن گرفتگی عضلات منقبض شده یا التهاب دار کمک کند. شما می‌توانید از یک بطری آب گرم، کیسه نمک گرم و یا حوله گرم شده برای اعمال گرما بر روی نقطه‌ای که درد می‌کند استفاده کنید. همچنین، شما می‌توانید از یخ و یا کمپرس آب سرد برای اعمال سرما بر روی نقطه درد استفاده کنید. معمولاً، گرما برای درد مزمن و سرما برای درد حاد توصیه می‌شود. شما باید هر یک از این روش‌ها را حداکثر ۲۰ دقیقه در هر بار و با فاصله ۲ ساعت انجام دهید.
برای تشخیص دقیق علت درد کمر و لگن و پای خود، بهتر است با پزشکی حاذق مشورت کنید. همانطور که گفتیم تشخیص مهمترین قدم برای درمان و بهبودی است. پزشک ممکن است از شما بپرسد که درد شما چه زمانی و به دلیل انجام چه فعالیتی شروع شده است، چه چیزی آن را تشدید می‌کند و یا آن را بهبود می‌بخشد و بهتر می‌کند، چه علائم دیگری دارید و آیا تاریخچه‌ای از آسیب های ستون فقرات یا بیماری‌های مرتبط وراثتی دارید. پزشک ممکن است همچنین معاینه فیزیکی از کمر، لگن و پاهای شما انجام دهد و آزمایش‌های تصویربرداری مانند اسکن MRI یا رادیولوژی را تجویز کند.