گرفتگی عضلات پا در بیماران دیابتی؛ بررسی علل، پیشگیری و درمان
دیابت با عوارض محتلفی همراه است که از متداول‌ترین آنها می‌توان به گرفتگی عضلات پا اشاره کرد که حاصل از آسیب عصبی به نام نوروپاتی دیابتی است. این وضعیت به دلیل افزایش طولانی مدت قند خون (هیپرگلیسمی) در افرادی دیابتی اتفاق می‌افتد. ژنتیک، استرس زیاد، دوری از ورزش و مصرف بیش از اندازه قند و شکر، نقش عمده‌ای در پیشرفت این بیماری دارند. در ادامه با علائمی همچون: درد، سوزش، گزگز و بی‌حسی بروز پیدا می‌کنند. در موارد جدی‌تر، نوروپاتی محیطی می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی در ارتباط ساق پا شود. بنابراین، تشخیص زودهنگام آسیب عصبی در پیشگیری از علائم مهم است تا از قطع شدن ساق پا جلوگیری شود. در این شرایط تنها راه‌حل ممکن، مراجعه به متخصص گرفتگی عضلات است تا با مدیریت گرفتگی عضلات پا در بیماران دیابتی به جلوگیری از پیشرفت آن و بهبود کیفیت زندگی شما کمک کند. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم این مقاله را ترتیب دهیم تا به بررسی علل، روش‌های پیشگیری و درمان آن بپردازیم.
آنچه در این مقاله می خوانید:
علل رایج گرفتگی عضلات پا ناشی از بیماری دیابت
قبل از اینکه بخواهیم ارتباط گرفتگی عضلات پا و بیماری دیابت را بررسی کنیم، شاید بهتر باشد کمی به علت اسپاسم عضلانی ناشی از دیابت به‌طور جداگانه بپردازیم.
بیماری دیابت یک مشکل یا اختلال در نحوه تبدیل مواد خوراکی به انرژی در بدن محسوب می‌شود. ساختار کلی بدن انسان اینگونه است که در اکثر مواقع، مواد دریافتی را به گلوکز (نوعی قند) تبدیل کرده و وارد جریان خون می‌کند. هنگامی‌که گلوکز موجود در خون از یک‌سطحی بیشتر می‌شود، مغز به پانکراس دستور می‌دهد که میزان ترشح هورمون انسولین را افزایش دهد. وظیفه این هورمون تبدیل گلوکز اضافی به انرژی است.
در افراد دیابتی یا ترشح انسولین به مقدار کافی نیست و یا سلول‌های بدن به دلیل اختلالات ایجاد شده، نمی‌توانند به دریافت هورمون انسولین پاسخ دهند. به همین دلیل میزان قند خون افزایش‌یافته و باگذشت زمان، باعث مشکلاتی مانند ازدست‌رفتن بینایی و مشکلات حاد کلیوی می‌شود.
در علم پزشکی بیماری دیابت به سه دستة کلی، نوع اول، نوع دوم و دیابت در دوران بارداری تقسیم می‌شود. مشکلات ژنتیکی و بنیادی، انواع ویروس‌ها و بیماری‌های خطرناک از دلایل مبتلا شدن به دیابت نوع اول به شمار می‌روند. در دیابت نوع دوم اضافه وزن، دوری از ورزش، مصرف بیش از حد شیرینی‌جات ممکن است دلیلی برای ابتلا به این نوع دیابت باشند. برخی زنان در دوران بارداری با علائم دیابت مواجه می‌شوند که معمولاً خطرناک نیست و پس از تولد نوزاد به‌طور کامل از بین می‌رود.
حالا که با بیماری دیابت کمی آشنا شدیم، بهتر است به علت گرفتگی عضلات پا در افراد مبتلا به دیابت بپردازیم:
- ♦افزایش یا کاهش قند خون: گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی ممکن است نشانه بالارفتن یا افت میزان قند خون باشد. از آن جایی که گلوکز همانند دیگر مواد معدنی برای کارکرد مناسب عضلات لازم است، از این رو تغییرات میزان گلوکز در بدن ممکن است منجر به ایجاد چنین عارضه‌ای شود.
- ♦نوروپاتی‌ها: نوروپاتی به معنای آسیب عصبی به دلیل شرایط محیطی است که برای برخی از افراد به وجود می‌آید. نوروپاتی انواع مختلفی دارد که در بخش بعدی راجع به رایج‌ترین آنها در افراد مبتلا به دیابت توضیح داده‌ایم. به‌طورکلی این عارضه عصبی ممکن است به همراه ایجاد اختلال در سیستم خون‌رسانی منجر به احساس گرفتگی در عضلات شود. پزشکان برای کاهش‌دادن احتمال نوروپاتی معمولاً از مسکن‌های مخصوص، تنظیم رژیم غذایی صحیح، برنامه ورزشی روزانه و منظم استفاده می‌کنند.
- ♦شاخصه‌های متابولیکی: میزان بالای کلسترول و تری‌گلیسیرید دو دشمن درجه یک، به‌خصوص در افراد ضعیف‌تر و مبتلا به بیماری دیابت محسوب می‌شوند. یکی از علل گرفتگی عضلات پا در افراد مبتلا به دیابت، بیش از حد بودن سطح دو ماده معرفی شده در خون است. طبق تحقیقات انجام شده افراد چاق و دارای اضافه وزن، بیشتر در معرض چنین مشکلاتی قرار می‌گیرند. بهترین روش پیشگیری و کاهش سطح شاخصه‌های متابولیکی بدن، دریافت رژیم غذایی مخصوص با مراجعه به پزشک متخصص است.
نوروپاتی و گرفتگی عضلات در افراد دیابتی
همان‌طور که متوجه شدید، نوروپاتی به معنای آسیب رسیدن به اعصاب است. نشانه‌های نوروپاتی ممکن است در هر کدام از اعضای بدن نمایان شود. ازآنجایی‌که بیماری دیابت می‌تواند یکی از علل ایجاد نوروپاتی باشد، بعد نیست که این موضوع را به طور تخصصی و حول محور گرفتگی عضلات پای بیماران دیابتی بررسی کنیم.
- ♦مونونوروپاتی: این نوع آسیب عصبی، ممکن است هر دفعه برای یکی از کانال‌ها و خارج از سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) اختلال ایجاد کند. مونونوروپاتی معمولاً با تأثیرگذاشتن روی اعصاب مربوط به استخوان و جناغ قفسه سینه شروع می‌شود. از نشانه‌های بسیار رایج این عارضه در بیماران دیابتی گرفتگی عضلات ران، احساس درد در پشت چشم‌ها، تاری دید، فلج شدن بخشی از صورت، سنگین‌شدن شنوایی و احساس کشیدگی در شکم است. تشخیص نوع و شدت این عارضه وظیفه پزشک متخصص است.
- ♦پلی نوروپاتی: پلی نوروپاتی مستقیماً به اعصاب حرکتی متعددی آسیب می‌زند که با علائمی نظیر، ضعف در پاها، بی‌حس‌شدن دست‌ها از کتف و شانه، احساس ضعف شدید هنگام انجام فعالیت روزانه، حساس شدن پوست، ازدست‌دادن تعادل و گرفتگی عضلات پا همراه است. همان‌طور که می‌دانید بررسی مشکلات مربوط به پلی نوروپاتی نیازمند مهارت و تجربه بسیار بالا در این زمینه است، لطفاً قبل از مراجعه به کلینیک درمانی مدنظر، راجع به تخصص و سوابق پزشکان به‌خوبی تحقیق کنید.
- ♦نوروپاتی خودمختار: این نوع از نوروپاتی‌ها اکثراً باعث آسیب رسیدن به کانال‌های عصبی خودمختار مانند: سیستم قلب، اندام‌های جنسی، مجاری ادرار، دستگاه گوارش و غدد عروق می‌شوند. عوارض این عارضه مانند حالت تهوع، اختلال در عملکرد جنسی، افت شدید فشار خون، عدم تمرکز، تعرق شدید و مشکلات سیستم گوارشی اغلب دیرتر از بقیه موارد مشاهده می‌شوند. در برخی موارد نادر هم مشاهده شده است که نوروپاتی خودمختار یکی از علل گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی (گرفتگی از ناحیه پایین‌تر از لگن تا انگشتان پا) بوده است.
- ♦آمیوتروفی: احتمال مشاهده نوروپاتی آمیوتروفی در مبتلایان به دیابت نوع 2 نزدیک به 1% است. طبق تحقیقات انجام شده درد ناشی از این مشکل از بالای ران پا آغاز می‌شود، پس از گذشت چند وقت عضلات فیله کمر و ستون فقرات را درگیر می‌کند. حدود 15% از افراد مبتلا به دیابت که با این نوع نوروپاتی مواجه شده‌اند، پس از گذشت چند ماه در هر دو پا احساس ضعف کرده و به‌سختی راه می‌روند. ازآنجایی‌که این عارضه یک مشکل خطرناک محسوب می‌شود، بررسی و درمان به‌موقع در روند سلامتی بسیار تأثیرگذار است.
روش‌های پیشگیری از گرفتگی عضلات پا در افراد مبتلا به دیابت
رعایت‌کردن نکات معرفی شده در این بخش بسیار ساده بوده و در درازمدت نتایج چشمگیری خواهند داشت.
- ♦خودتان را گرم نگه‌دارید: بدون شک عامل سرما و کاهش دمای بدن، دشمن اصلی گردش خون محسوب می‌شوند. اگر دمای بدن شما کمتر از حد استاندارد باشد، سیستم خون‌رسانی با مشکلاتی مواجه شده و نمی‌تواند به‌درستی اکسیژن را به عضلات پا برساند. افرادی که عاشق استحمام با آب سرد هستند باید کمی بیشتر از بقیه به این موضوع توجه کنند.
- ♦عدم فعالیت سنگین: توجه داشته باشید که افراد مبتلا به دیابت، بیمار محسوب می‌شوند و باید از انجام فعالیت‌های سنگین و شدید پرهیز کنند. همان‌طور که کمی قبل‌تر گفتیم، کاهش یا افزایش میزان گلوکز موجود در خون می‌تواند دلیلی برای گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی باشد. با انجام فعالیت‌های سنگین، میزان گلوکز موجود در خون به‌شدت و به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد.
- ♦کاهش مصرف کافئین: افراد مبتلا به دیابت باید به میزان مصرف نوشیدنی‌های دارای کافئین مانند قهوه، نسکافه، دم‌نوش‌ها، چای، نوشابه و حتی انواع شکلات‌ها و کاکائوها دقت داشته باشند. کافئین به دلیل خاصیت جذب آب بدن و دفع مواد معدنی، یک محرک برای گرفتگی عضلات در افراد دیابتی به شمار می‌رود.
- ♦عدم مصرف دخانیات و الکل: استعمال هر گونه دخانیات اعم از سیگار، قلیان، پیپ، ویپ، پاد و.... به دلیل آنکه سمومی را به بدن وارد می‌کنند، جدا از عوارضی که برای سلامتی بدن دارند، در گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی و سایر افراد تأثیرگذارند. گزارش‌ها حاکی از آن است که 70% از افرادی که با گرفتگی عضلات و حملات قلبی مواجه می‌شوند، به مصرف نوشیدنی‌های الکلی اعتیاد دارند.
- ♦رژیم غذایی: داشتن رژیم غذایی صحیح و سرشار از مواد معدنی در پیشگیری از گرفتگی عضلات در افراد دیابتی بسیار مؤثر است. سعی کنید سبزیجات، سیر، کلم، ذرت، پیاز، هویج و عسل طبیعی را بیشتر در وعده‌های غذایی خود بگنجانید. همچنین کاهش مصرف فست‌فود به دفع بهتر سموم از بدن کمک می‌کند.
- ♦برنامه منظم ورزشی: استفاده از یک برنامه تمرینی روزانه، برای جلوگیری از گرفتگی عضلات به‌شدت توصیه می‌شود. لازم به ذکر است که منظور از ورزش، تمرینات سنگین بدنسازی یا وزنه‌برداری نیست. 20 دقیقه پیاده‌روی روزانه هم در پیشگیری از این عارضه تأثیرگذار است. درصورتی‌که برای دریافت برنامه ورزشی سؤالی دارید، می‌توانید با کارشناسان و مشاوران مربوطه در ارتباط باشید.
- ♦آب‌درمانی: برای پیشگیری و حتی تسکین درد گرفتگی عضلات، آب‌درمانی را فراموش نکنید. سعی کنید حداقل یکبار در هفته به استخر بروید و از امکانات دیگر مانند سونا و جکوزی نیز استفاده کنید.
درمان گرفتگی عضلات پا در افراد دیابتی
شود. برخی مواقع ممکن است گرفتگی عضلات پا اصلاً ربطی به دیابت نداشته باشد. تنگی کانال نخاع، کشیدگی تاندون‌ها، پارگی رباط صلیبی، بیماری اختلالات کانال‌ها عصبی ستون فقرات و موارد دیگر از جمله علل گرفتگی عضلات پا هستند.
پزشکان متخصص برای درمان گرفتگی عضلات پا، ابتدا از شما سؤالاتی درباره سوابق بیماری‌های خانوادگی، داروهای مصرفی، نوع و میزان دیابت، سوابق حملات عصبی، آسیب‌های عصبی و... می‌پرسند. پس از اینکه تشخیص اولیه ایجاد گرفتگی عضلات مشخص شد، ممکن است باتوجه‌به آن، نیاز به انجام آزمایشاتی برای دریافت تأییدیه باشد.
انواع آزمایشات تشخیص علت گرفتی عضلات عبارت‌اند از:
- ♦آزمایش خون: این آزمایش برای بررسی مقادیر گلوکز، کراتین و سایر مواد معدنی انجام می‌شود.
- ♦رزونانس مغناطیس: رزونانس مغناطیس که با نام MRI نیز شناخته می‌شود، یک روش تصویربرداری از عضلات، استخوان‌ها، مفاصل و کانال‌های عصبی است. از این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که پزشک متخصص تشخیص دهد علت گرفتگی، مربوط به مشکلاتی در اعضای ذکر شده است.
- ♦سی‌تی‌اسکن: اگر دلیل گرفتگی عضلات پا، گیرکردن عصب‌های مربوطه بین مهره‌ها باشد، از عکس‌برداری به روش سی‌تی‌اسکن استفاده می‌شود.
پس از اینکه علت گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی مشخص می‌شود، حالا متخصصان باتوجه‌به آن بهترین روش درمان را انتخاب می‌کنند.
انواع روش‌های درمانی به شرح زیر است:
- ♦داروها و قرص‌ها: داروهای آنتی اسپاسم در درمان گرفتگی عضلات بسیار تأثیرگذارند. تجویز این نوع از داروها اغلب برای زمانی است که مشکل جدی در عضلات یافت نشود. ازآنجایی‌که داروهای آنتی اسپاسم دارای عوارضی هستند، اگر به ماده خاصی حساسیت آلرژیک دارید، این موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
- ♦مکمل‌ها: در مواقعی که علت گرفتگی، کمبود میزان مواد معدنی موجود در خون باشد، ممکن است پزشک برای شما مکمل‌های غذایی خاصی را تجویز کند. برای اینکه از این روش درمانی نهایت استفاده را ببرید، مکمل‌ها را حتماً در زمان توصیه شده توسط پزشک معالج مصرف کنید.
- ♦جراحی: آسیب‌های فیزیکی، تصادفات، افتادن از ارتفاع و حوادث ورزشی از مواردی هستند که در صورت حاد بودن شرایط، فقط با روش جراحی قابل‌درمان هستند. توجه داشته باشید که افراد مبتلا به دیابت باتوجه‌به شرایط خاصی که دارند، حتماً باید توسط پزشک متخصص ارتوپد و باسابقه درمان شوند.
- ♦فیزیوتراپی: بهترین و پرکاربردترین روش درمان گرفتگی عضلات در بیماران دیابتی، استفاده از روش‌ها خاص فیزیوتراپی است. آستانه کلافگی و تحمل درد در افراد مسن مقداری کمتر از سایر افراد جامعه است؛ حال فرض کنید چنین فردی به بیماری دیابت هم مبتلا باشد، در این حالت فیزیوتراپی را پیشنهاد می‌کنیم.
زمان مراجعه به پزشک در افراد مبتلا به دیابت
برای مراجعه به پزشک هیچ زمانی دیر نیست. این نکته را هم فراموش نکنید که مراجعه به‌موقع به کلینیک‌های درمانی معتبر، میزان موفقیت‌آمیز بودن درمان را به‌طرز چشمگیری افزایش می‌دهند.
توجه داشته باشید که گرفتگی عضلات پا در افراد دیابتی در برخی شرایط بسیار خطرناک و اورژانسی محسوب می‌شود. در صورت مشاهده هر کدام از موارد ذکر شده، سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.
- ♦گرفتگی عضلات پا به همراه عدم کنترل تعادل و افت شدید فشار خون
- ♦گچ شدن رنگ پوست به همراه لرز شدید
- ♦مشاهده قرمزی، خون‌مردگی و کبودی و یا زخم در هر قسمت از پاها
- ♦تنگی نفس و بی‌حسی پا و دست چپ
- ♦احساس سبک‌شدن سر و سرگیجه بسیار شدید
- ♦عدم کنترل ادرار و مدفوع
- ♦تعرق سرد و بی‌دلیل
- ♦دل‌درد شدید، حالت تهوع و استفراغ به همراه گرفتگی عضلات پا
- ♦تار شدن دید و نامفهوم شدن کلمات
- ♦بی‌هوشی کامل
- ♦ضعف شدید و تب و لرز
سخن پایانی
گرفتگی عضلات پا در بیماران دیابتی یک عارضه رایج محسوب می‌شود؛ اینکه علت اسپاسم عضلانی چه چیزی می‌تواند باشد، بسیار مهم است. پس در قدم اول اگر با این عارضه مواجه شدید،باید به پزشک متخصص مراجعه کنید تا علاوه‌بر تشخیص صحیح علت بیماری، راه درمانی مناسب را برایتان تجویز کند. در این‌صورت از پیشرفت بیماری و تحت تاثیر قرار دادن سایر ارگان‌های بدن در امان خواهید ماند. شاید در بحبوحه این بیماری پیدا کردن یک کلینیک معتبر و پزشکان متخصص و باتجربه مقداری چالش‌برانگیز باشد، با مراجعه به کلینیک ما و مشاوره از پزشکان ماهر، می‌توانید از این مرحله به‌سرعت عبور کنید و درمان را به دست اهلش بسپارید.