نکات کلیدی استرس و اسپاسم عضلانی؛ دردی پنهان اما آزاردهنده!
پیش از این فکر نمیکردم استرس و اسپاسم عضلانی با هم ارتباط داشته باشند؛ تا اینکه روز امتحان پایانترم بیدلیل دچار گرفتگی شدید کمر و گردن شدم! آیا استرس میتواند منجر به گرفتگی عضلات شود؟ برخلاف چیزی که تصور میکنید، استرس تاثیرات بسیار گستردهتری در بدن دارد و یکی از شایعترین آنها اسپاسم عضلانی است. همچنین احتمالات ناگواری همچون بیخوابی مزمن، تضعیف شدید سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به انواع بیماریهای قلبی را نیز در پی دارد. اسپاسم عضلانی ناشی از استرس و افزایش ضربان قلب و تنگی نفس بیشتر در پاها، کمر و گردن ایجاد میشود. اگر بهصورت مداوم درگیر اسپاسم هستید، باید به متخصص گرفتگی عضلات مراجعه کنید تا متناسب با دلیل گرفتگی، راهکار درمانی ارائه شود. اگر اسپاسم عضلانی ناشی از استرس باشد، باید اول از همه استرس و اضطراب خود را مدیریت کنید؛ با راهکارهایی که ما در این مقاله به شما توضیح میدهیم!
آنچه در ادامه این مقاله میخوانید:
اسپاسم عصبی یعنی انقباضات ناگهانی، غیرارادی و بیدلیل عضلات. این انقباض میتواند ناشی از آسیبدیدگی مغز، نخاع و اعصاب حرکتی ایجاد شود و در برخی موارد دلیل آن استرس شدید و مزمن است. این انقباض اغلب بسیار دردناک و تحملناپذیر است و باید راهکار درمانی آن توسط پزشک تجویز شود. بنابراین اگر بیدلیل و بهطور مداوم دچار انقباض عضلانی و گرفتگی شدید میشوید، باید برای اطمینان حاصل کردن از عدم آسیبدیدگی مغز و نخاع به پزشک مراجعه کنید و برای راهکارهای مدیریت استرس اقدام کنید. علاوه بر این، اسپاسم عضلانی میتواند ناشی از رژیم غذایی ناسالم و کمبود مواد مغذی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم باشد.
عضلات به دلایل مختلف ممکن است دچار انقباض و گرفتگی ناگهانی و غیرارادی شوند که به آن اسپاسم عضلانی میگویند. این اتفاق در بسیاری از عضلات بدن رخ میدهد و بسیار رایج است. در واقع درد عضلانی در اغلب مواقع ناشی خستگی بیش از حد رشتههای عصبی است. برای مثال، برخی ورزشکاران قبل از انجام ورزش بدن خودشان را گرم نمیکنند و به همین دلیل به گرفتگی شدید عضلات دچار میشوند.
در ادامه قصد داریم مهمترین دلایل ارتباط اضطراب و اسپاسم عضلانی را بیان کنیم تا افرادی که بهطور همزمان از این مشکل رنج میبرند از علل و علائم این درد آگاه باشند. اگر مدام گرفتگی عضلانی غیر قابل تحملی را تجربه میکنید، نشانه این است که چیزی در سیستم عصبی شما میلنگد! به همین دلیل است که بعد از مطالعه این مقاله باید در وهله اول برای تشخیص پزشکی و درمان تخصصی اقدام کنید. در ادامه علل کلی گرفتگی عضلانی را مرور میکنیم.
خستگی رشتههای عصبی
از دیگر علل اصلی استرس و انقباض عضلانی، میتوان به خستگی ناشی از کار زیاد اشاره کرد. انسانها زمانی که در حال فعالیت هستند از عضلات و ماهیچههای خود کمک میگیرند. بهطوریکه ماهیچهها در اثر خستگی آسیب میبینند. اگر این فعالیت سنگین با استرس و اضطراب نیز همراه باشد، احتمال گرفتگی عضلات چندین برابر میشود.
ورزش در هوای گرم
ورزش از ماهیچه و عضلات کار میکشد. ورزشکارانی که پیش از انجام فعالیتهای ورزشی خود به حرکات کششی و گرمکردن نپردازند دچار گرفتگی عضلانی خواهند شد. بهخصوص زمانی که در هوای گرم ورزش میکنید، احتمال بروز گرفتگی عضلات بیشتر خواهد شد. علت آن تعریق و از دست دادن مواد معدنی مورد نیاز و آب بدن است.
چاقی و اضافه وزن
افرادی که دارای اضافه وزن هستند، به دلیل کشش عضلات در بدن دچار گرفتگی عضلات تحتانی و فوقانی میشوند. بهطور کلی افرادی که به بیماریهای دیابت، بیماری کلیوی، کمخونی و مشکلات تیروئید مبتلا هستند، بیشتر دچار اضطراب و اسپاسم عضلانی خواهند شد.
اسپاسم عضلانی معمولاً خودبهخود برطرف میشود و پس از مدتی انقباض آن از بین خواهد رفت. در صورتی که درد و گرفتگی ادامهدار شد و پس از مدتی حتی با درمانهای خانگی و ماساژدرمانی رفع نشد، به این معنا است که در سیستم عصبی شما یک زنگ خطر به صدا در آمده است و لازم است که به یک پزشک ارتوپد مراجعه کنید. سفت و خشک شدن عضله یکی از مهمترین علائم استرس و اسپاسم عضلانی است. اغلب مواقع این اتفاق در عضلات پا ایجاد میشود و بسیار آزاردهنده است.
سایر علائم گرفتگی عضلانی ناشی از اضطراب عبارتاند از:
- گرفتگی در پشت گردن
- سردرد
- ضعف عضلات
- بیحسی پوست
- لرزش و فلجشدگی عضله
- وجود اختلال هماهنگی عضلات
- بیخوابی
- مختل شدن بینایی و تاربینی
از مؤثرترین و بهترین راههای رفع اسپاسم عضلانی ناشی از استرس، مدیریت آن با کمک حرکات کششی است. حرکات کششی در پیشگیری، بهبود و توقف گرفتگی عضلانی نقش مهمی ایفا میکنند. این حرکات برای عضلاتی مانند ماهیچه ران، ساق پا، باسن، شانه، گردن و کمر به کار میروند که در ادامه آنها را معرفی میکنیم.
حرکات ورزشی جهت رفع اسپاسم عضله ساق پا
به پشت بخوابید و پاهای خود را کاملاً دراز کنید. سعی کنید که با انگشتان دست خود پنجه پا را لمس کنید. برای انجام این حرکت سعی کنید که تا یک دقیقه ثانیه ثابت بمانید. نکته مهم این است که هنگام انجام این حرکت، بهتر است یک کش ورزشی را دور کف پا ببندید و آن را آرام به سمت خود بکشید.
حرکات ورزشی جهت رفع گرفتگی عضلات باسن
برای انجام حرکت کششی جهت رفع گرفتگی ناشی از استرس در عضلات باسن، روی زمین دراز بکشید. یک توپ کوچک را چندین دقیقه در قسمت آسیبدیده قرار دهید. سعی کنید بهراحتی نفس بکشید. برای بهبود و تسکین درد، میتوانید توپ را چندین بار بر روی نواحی مجاور حرکت دهید. علاوه بر این، میتوانید از تاثیرات ضد گرفتگی حرکت کبوتر نشسته و درازکشیده بهره ببرید. ابتدا روی یک صندلی بنشینید در حالتی که کمر و لگن در زاویه 90 درجه قرار داشته باشند. مچ یکی از پاها را روی پای دیگری قرار دهید و سپس دستهای خود را روی ساق پای بالاآمده بگذارید و خود را آرام به سمت جلو خم کنید. بهمدت 20 تا 30 ثانیه در این حالت بمانید و سپس این کار را با پای دیگر تکرار کنید.
حرکت پل تک پا نیز میتواند موثر باشد. به پشت بخوابید و یکی از زانوها را خم کنید و دیگری را صاف نگه دارید. باسن خود را از زمین جدا کنید و با انقباض عضلات ران و کمر خود را برای مدت 30 ثانیه در این حالت نگه دارید. سپس این حرکت را پای دیگر تکرار کنید.
حرکت ورزشی جهت رفع گرفتگی عضلات گردن و کتف
شما فقط با چرخاندن شانه در جهت مناسب میتوانید کمک بزرگی برای رفع اسپاسم عضلات شانه و گردن کنید. بایستید و پاها را بهاندازه عرض شانه باز کنید. یکی از دستان خود را بالا بیاورید و شانه را دور دایرهای فرضی، ابتدا در جهت ساعتگرد و سپس در جهت پادساعتگرد بچرخانید. این حرکت میتواند سفت و خشک بودن عضله را جبران کند. علاوه بر این، میتوانید روی زمین به شکم دراز بکشید. سپس شانهها و سینه را از زمین جدا کنید و بالا بیاورید و همزمان روی آرنج خود تکیه دهید. چانه خود را به سمت عقب فشار دهید و سرتان را رو به سقف نگه دارید. این حرکت را حداقل 5 بار تکرار کنید.
ماساژ یکی از بهترین راهها برای رفع اضطراب و اسپاسم عضلانی است. ماساژ تکنیکهای متفاوتی دارد که تنها برخی از آنها برای رفع گرفتگی مورد استفاده قرار میگیرند. تکنیکهای موثر برای رفع گرفتگی در ماساژ عبارتاند از:
- ماساژدرمانی ساده: در این تکنیک دست باید بهآرامی روی ماهیچهها به حرکت در آید. ماساژ خستگی و کوفتگی عضلات بدن را تا حدودی از بین میبرد. علاوه بر این عروق لنفاوی در عضلات بهبود مییابند. عروق لنفاوی با خارج کردن مواد زائدی که موجب خستگی و انقباض عضله شدهاند، باعث ایجاد آرامش عضلانی و بهتدریج رفع گرفتگی میشوند
- ماساژ سوئدی: یکی از تکنیکهای ماساژ جهت کاهش و رفع اضطراب و اسپاسم عضلانی ماساژ سوئدی است. در این روش حرکت انگشتان دست بر روی ناحیه موردنظر اصطکاک ایجاد میکند و با افزایش گردش خون، گرفتگی عضله رفع میشود. کاهش گردش خون که ناشی از تنگی نفس و افزایش ضربان قلب است، یکی از مهمترین علل گرفتگی عضلانی میباشد و با ماساژ سوئدی برطرف میشود. زمانی که عضله دچار اسپاسم میشود، مواد زائد در عضلات تجمع پیدا میکنند و باعث خستگی و ضعف عضله میشوند. ماساژ سوئدی موجب دسترسی عضلات به اکسیژن و مواد مغذی میشود و گردش خون را بهبود میبخشد
استفاده از کمپرس گرم و سرد از دیگر راههای پیشنهادی برای کاهش درد و برطرفکردن استرس و اسپاسم عضلانی است. در برخی مواقع کمپرس گرم و در برخی مواقع دیگر کمپرس سرد، برای رفع گرفتگی عضلات مناسب هستند. جهت استفاده از کمپرس سرد و گرم برای رفع اسپاسم عضلات طبق آنچه در ادامه توضیح میدهیم عمل کنید.
کمپرس سرد
زمانی که درد ناشی از گرفتگی عضلانی شدید باشد، بهتر است از کمپرس سرد استفاده کنید. برای این کار کافی است چند قطعه یخ را درون کیسه بریزید و ۱۵ الی ۲۰ دقیقه روی عضله گرفته شده قرار دهید. نکته مهم این که کیسه را مستقیماً روی پوست نگذارید و از یک حوله یا پارچه نازک استفاده کنید و کیسه یخ را داخل آن بگذارید.
کمپرس گرم
یک کیسه تهیه کنید و آن را با آب جوش پر کنید. سپس بعد از 20 دقیقه کیسه را روی عضله آسیبدیده قرار دهید تا موجب تسکین درد شود. پس از این، بلافاصله کمپرس سرد را بر روی عضله قرار دهید. این عمل موجب جلوگیری از بروز ورم و التهاب میشود. در واقع کمپرس گرم تنها برای تسکین درد به کار میرود و تأثیری بر روی رفع التهابات ندارد. اگر قصد دارید از این روش درمانی برای رفع اسپاسم عضلانی استفاده کنید بهتر است نکات زیر را رعایت نمایید:
- به هیچ عنوان آب خیلی داغ یا سرد را مستقیماً روی پوست نگذارید
- کمپرس گرم و سرد را بهصورت متناوب استفاده کنید
- برای عضلهای که تاول یا زخم باز دارد، نباید از کمپرس آب گرم یا سرد استفاده کنید
- جهت کاهش درد و همچنین افزایش دادن جریان خون بدن، میتوانید کمپرس آب سرد یا گرم استفاده کنید
- استفاده از حمام گرم یکی دیگر از گزینهها برای درمان گرفتگی عضلانی شناخته میشود. در این صورت میتوانید زیر دوش آب داغ بروید و یا در وان آب گرم دراز بکشید
اگر روشهایی که در این مقاله به آنها اشاره کردیم برای رفع استرس و اسپاسم عضلانی کافی نبودند، نیاز است بهسراغ درمان دارویی برویم. برخی از داروها بدون نسخه قابل خریداری هستند و برخی از داروهای دیگر باید با تجویز پزشک مصرف شوند و نمیتوان خودسرانه به سراغ آنها رفت.
این داروها عبارتاند از:
- داروهای بدون نسخه مکمل: امروزه استفاده از مکملها برای تأمین ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز بدن از سوی بسیاری از پزشکان پیشنهاد میشود. مصرف مکمل میتواند مواد مغذی عضلهای که دچار اسپاسم شده است را تأمین کند و در درمان آن مؤثر باشد. از جمله آنها میتوان به مکملهای منیزیم، ویتامین B12 و قرصهای نمک اشاره کرد
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: این داروها را گاهاً میتوان بدون نسخه تهیه کرد. این داروها در تسکین درد و کاهش التهاب و ورم بسیار مؤثر هستند؛ هر چند توصیه میکنیم که حتماً برای درمان قطعیتر به پزشک مراجعه کنید و داروهایی را مصرف کنید که تاثیرات و فواید آنها توسط صلاحیت پزشک تایید شده است
- داروی شلکننده عضلات: یکی از داروهای رایج برای رفع گرفتگی عضلانی پمادهای موضعی هستند. این پمادها در رفع التهاب و تسکین درد تأثیر زیادی دارند. مواد تشکیلدهنده اصلی آنها منتول، هیدروکورتیزون، بتامتازون و لیدوکائین است
- شلکننده طبیعی عضلات: محصولات گیاهی مانند چای بابونه بهصورت طبیعی انقباض عضلات را از بین میبرند. میتوانید قبل از نوشیدن آن مقداری فلفل چیلی یا کپسایسین به چای اضافه کنید
- داروهای تجویزی: در صورتی که داروهای بدون نسخه نتوانستند مشکل شما را برطرف کنند، باید به پزشک مراجعه کنید. در این صورت پزشک داروی مسکن یا شلکننده عضله قوی و خاص تجویز میکند. داروها را باید ۲ الی ۳ هفته مرتباً مصرف کنید تا تأثیرات آنها مشاهده شود. از دیگر داروهایی که برای کاهش درد التهاب و شلشدن عضلات قابل استفاده است میتوان به باکلوفن، متوکاربامول، ایبوپروفن، نارکوتیک، دیازپام گاباپنتین، کینین و دیلتیازم اشاره کرد. برای مصرف آنها حتماً باید تحت نظر پزشک باشید
طب سنتی طی سالهای اخیر جایگاه ویژهای در بین روشهای مرسوم درمانی پیدا کرده است و از محبوبترین روشها برای درمان بسیاری از بیماریها از جمله گرفتگی عضلانی شناخته میشود. از بهترین روشهای درمانی توصیهشده توسط پزشکان طب سنتی برای رفع گرفتگی عضلات، میتوان به مواردی اشاره کرد که در ادامه توضیح میدهیم.
فلفل هندی
فلفل بهدلیل داشتن خاصیت گرمازایی، برای افزایش جریان خون و کاهش درد، یکی از بهترین گزینههای درمان خوراکی بهشمار میرود. فلفل هندی حاوی مادهای به نام کاپیسین است. این ماده خاصیت ضدالتهابی فراوانی دارد و در رفع گرفتگی عضلات گردن، کمر، دست و پشتپا بسیار تأثیرگذار است. علاوه بر مصرف خوراکی میتوانید بهصورت آن را بهصورت غیرخوراکی مصرف کنید. به این منظور کافی است مقداری فلفل هندی را با چند قطره روغن زیتون ترکیب کنید و بر روی عضله آسیبدیده قرار دهید.
روغن کرچک
روغن کرچک از روغنهای گیاهی بسیار مفید با خواص دارویی فراوان بهشمار میرود. روغن کرچک گردش خون را در بدن افزایش میدهد. قبل از استفاده، روغن را حرارت دهید و با استفاده از یک پنبه بر روی عضله بمالید و سپس آن را بانداژ کنید. کمتر از یک هفته با استفاده منظم از روغن کرچک، گرفتگی عضله برطرف میشود.
روغن گل میخک
روغن میخک از دیگر روغنهای گیاهی است که دارای خواص ضدالتهاب، ضددرد و ضد اضطراب و اسپاسم عضلانی میباشد. این روغن میتواند در سریعترین زمان ممکن التهاب و گرفتگی عضله را برطرف کند.
سرکه سیب
مصرف سرکه سیب برای کاهش درد ناشی از اضطراب و اسپاسم عضلانی، انتخاب خوبی بهشمار میآید. طبق گزارشات، نوشیدن مقدار کمی از سرکه، ظرف کمتر از یک دقیقه درد گرفتگی عضلانی را کاهش میدهد و علت آن متعادل کردن سطح الکترولیتها در بدن است. البته اگر اسپاسم عضلانی شما ناشی از استرس باشد، خوردن سرکه سیب بهتنهایی کارساز نیست و باید اقداماتی را برای کاهش استرس انجام دهید. چرا که با تداوم استرس و اضطراب، انقباض بیدلیل عضلات ناگزیر است و مجدداً منجر به اسپاسم عضلانی میشود.
روشهای خانگی برای کاهش درد گرفتگی عضلانی، بهصورت کوتاهمدت مؤثر هستند و نمیتوان بهعنوان روش اصلی از آنها استفاده کرد. با این حال میتوان برای مدت کوتاهی هم که شده از درد گرفتگی عضلات به این روش کم کرد. روشهای خانگی همیشه در دسترس هستند و بهآسانی و تنهایی میتوان آنها را انجام داد. روشهای خانگی جهت رفع اضطراب و اسپاسم عضلانی عبارتاند از:
ماساژهای مختلف
ماساژ همواره بهعنوان یکی از رایجترین روشهای خانگی برای ازبینبردن گرفتگی عضله شناخته میشود. نیازی به دانستن تکنیکهای مختلف نیست و میتوانید با استفاده از سادهترین حرکات فشار لازم را به عضله وارد کنید.
حرکات کششی
در صورت فعالیت زیاد و انجام حرکات ورزشی، حتماً پس از آن به انجام حرکات کششی روی آورید. به مدت چند دقیقه میتوانید در خانه این حرکات را انجام دهید.
تغذیه سالم
از مصرف نوشیدنیهایی که دارای کافئین هستند بهشدت خودداری کنید. در این زمان بهتر است به مصرف مایعات سالم و خوراکیهای آبدار مانند سبزیها و میوهها روی بیاورید.
گاهی استرس و اضطراب بهحدی میرسد که تمرکز کردن و تنفس عادی نیز دچار اختلال میشود. اگر این میزان از استرس کاری یا عاطفی منجر به اسپاسم عضلانی شود، بهترین و موثرترین راهکار درمانی، مصرف مسکن، نوشیدن سرکه سیب و خوردن فلفل هندی نیست؛ بلکه کاهش استرس و استراحت دادن به سیستم عصبی است. یکی از بهترین راهکارهای کاهش استرس، همواره مراجعه به روانپزشکان باتجربه و با درک بالا است که میتوانند با مشاوره مناسب و تجویز دارو، شما را در روند مدیریت استرس یاری کنند. در ادامه برخی راهکارهای کاهش استرس را معرفی میکنیم:
- تمرینات تنفسی: تنفس عمیق و روان، میتواند به آرامش ذهن و کاهش تنشها کمک کند. بسیاری از روشهای سنتی حکمتهای شرقی مانند هند باستان، بر تمرکز بر تنفس تاکید میکند
- دوش آب گرم: آب گرم باعث تسکین تنشهای عضلانی میشود و منجر به آرام شدن رشتههای عصبی بدن میشود
- فعالیت بدنی کافی: شما با ورزش و فعال نگه داشتن بدن خود، کمک بزرگی به روان خود نیز خواهید کرد. کاهش استرس با فعالیتهای سبک مانند پیادهروی یا دوچرخهسواری ناممکن نیست!
- خواب کافی: عدم خواب کافی، استرس را افزایش میدهد و شما با منظم کردن ساعات خواب خود میتوانید احتمال افزایش استرس را کاهش دهید و بهتدریج آن را به حداقل برسانید
- پرداختن به تفریح و فعالیتهای موردعلاقه: مدتی ذهن خود را از مشغلههای کاری رها کنید و به کاری بپردازید که از ته دل از انجام دادن آن لذت میبرید. همواره سعی کنید که روزمره خود را به کارهای اجباری مربوط به شغل خود محدود نکنید و تفریح را از یاد نبرید
- یوگا و مدیتیشن: یوگا و مدیتیشن، با تمرینات تنفسی، میتواند شما را به آگاهی از بدنتان برساند. در زمانی که به استرس دچار هستید، یکی از راهکارها یادآوری بدن خود است! کسانی که با اضطراب مزمن درگیر هستند، بدن خود را فراموش کردهاند؛ شما با مدیتیشن و یوگا میتوانید بدن خود را مجدداً کشف کنید!
افرادی که همواره در معرض گرفتگی عضلانی قرار میگیرند؛ مانند افرادی که با استرس مزمن درگیر هستند، ورزشکاران و کهنسالان بهتر است قبل از دچار شدن به گرفتگی عضله از بروز آن پیشگیری نمایند. به این ترتیب در ادامه راهکارهایی ارائه شده که پیروی از آنها میتواند تا حد زیادی احتمال بروز گرفتگی عضلات را کاهش دهد. این راهکارها عبارتاند از:
تأمین مواد مغذی
در صورت کمبود مواد مغذی بدن دچار اسپاسم عضله میشود. از مهمترین موادی که در کاهش گرفتگی عضله نقش دارند میتوان به پتاسیم و ویتامینهای گروه ب اشاره کرد. به همین منظور توصیه میشود در رژیم غذایی خود خوراکیهایی که غنی از پتاسیم و ویتامین ب هستند قرار دهید. از جمله این خوراکیها میتوان به زردآلو، گوجهفرنگی، موز، عدس، مغزها و جگر اشاره کرد.
خودداری از مصرف بیش از حد قهوه
طبق گزارشها افرادی که به قهوه اعتیاد دارند، بیشتر در معرض گرفتگی افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، اضطراب و اسپاسم عضلانی قرار دارند. علاوه بر قهوه نوشیدنیهای دیگری که حاوی کافئین هستند زمینه را برای گرفتگی عضلات فراهم میکنند.
خودداری از مصرف دخانیات
مصرف سیگار، قلیان و هر گونه دخانیات دیگر، جریان خون را در بدن دچار اختلال میکنند. اینگونه افراد اغلب از درد گرفتگی عضلات رنج میبرند و تا زمانی که به مصرف دخانیات ادامه دهند، اسپاسم عضلانی نیز ناگزیر خواهد بود.
سخن پایانی
استرس و اسپاسم عضلانی از شایعترین مشکلاتی است که به دلایل گوناگون بهصورت همزمان رخ میدهد و با استفاده از روشهای مختلف، قابل درمان هستند. زمانی که گرفتگی عضلانی ناشی از اضطراب و مشکلات عصبی باشد، ممکن است با علائم و درد شدید همراه باشد. در این صورت توصیه میشود به پزشک ارتوپد ما مراجعه کنید تا علت دقیق آن مشخص گردد. ما در کلینیک دیسک من، به ارائه بهترین خدمات و تشخیص درد انقباض عضلانی زیر نظر بهترین متخصصان کشور مشغول هستیم. نکته مهم دیگر این است که تحت هیچ عنوان اقدام خوددرمانی نکنید و قبل از هر کاری حتماً با پزشک مشورت کنید. همچنین در صورت بروز هرگونه علائم پس از مصرف دارو یا درمان پزشک را در جریان بگذارید. پزشکان ما باتجربه و مهارت لازم، آماده ارائه راهنماییهای لازم به شما هستند.